Đặt chân tới ngoại ô Thành Đô, du khách sẽ được chào đón bởi biển cỏ xanh rì, có diện tích gần bằng Công viên Trung tâm của New York. Hệ sinh thái xanh ở đây được chăm chút cẩn thận với cây xanh, hồ nước nhân tạo và không khí trong lành, tự nhiên. Đây được xem là một "thiên đường đô thị xanh" rộng lớn.
Thành phố xanh Tianfu Park City là một trong hàng trăm dự án phát triển thành phố sinh thái của Trung Quốc. Theo kế hoạch của chính quyền Bắc Kinh, trong năm 2020 nước này sẽ hoàn thành mục tiêu đô thị hóa xanh, giúp 100 triệu cư dân nông thôn dễ dàng tiếp cận không gian này hơn.
Sau nhiều thập kỷ đô thị hóa không kiểm soát khiến nhà cao tầng bê tông lấn chiếm đất nông nghiệp và gây ô nhiễm trầm trọng, Trung Quốc đang cố gắng tìm lối ra bền vững hơn để phát triển và cung cấp nơi sinh sống tốt hơn cho người dân. Đáng tiếc, hàng trăm thành phố sinh thái mọc lên như nấm, song lượng người dân thật sự "an cư" chỉ đếm trên đầu ngón tay.
 |
Đô thị hóa xanh
Ông Fan, một cư dân 56 tuổi tại thành phố mới Tianfu Park City, chia sẻ với Bloomberg: "Không khí ở đây rất trong lành. Mọi nơi trong khu vực này đều xanh". Ông Fan đã chuyển đến dự án Tianfu Park City từ năm 2013 khi nơi đây còn là vùng ngoại ô tại Thành Đô.
“Tôi không hối hận về quyết định của mình, giá trị căn hộ tôi mua đã tăng gấp đôi”, ông cho biết. Sau khi ông Fan chuyển đến một năm, dự án Tianfu Park City được chính phủ phê duyệt kèm theo nhiều chính sách hỗ trợ khiến giá căn hộ tại đây tăng vọt.
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2019, dự án đã nhận hơn 300 tỷ NDT (44 tỷ USD) đầu tư. Khi công trình hoàn thành, gần 60% diện tích sẽ dành cho các hồ nước nhân tạo, công viên và các không gian xanh khác. Dân số tại đây sẽ giới hạn ở mức 6,3 triệu người vào năm 2030. Số lượng dân cư này chỉ bằng 25% so với quy mô dân số tại các thành phố lớn chen chúc tại Trung Quốc như Thượng Hải hay Bắc Kinh.
 |
| Hồ nhân tạo trong dự án Tianfu Park. Ảnh: Theplan.it. |
Trung Quốc thực hiện cách mạng đô thị hóa xanh nhằm giải quyết hai vấn đề môi trường cấp bách. Quá trình công nghiệp hóa quy mô lớn và mất kiểm soát trong xây dựng mới cơ sở hạ tầng đô thị và nhà ở dân cư là một trong những nguồn xả thải khí nhà kính lớn nhất, gây ra ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cho đất nước này. Theo Bộ Sinh thái và Môi trường, khoảng 90% đồng cỏ và 40% các vùng đất ngập nước của Trung Quốc đang suy thoái trầm trọng.
Nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại Đại học Maryland cho thấy tốc độ đô thị hóa siêu nhanh của quốc gia này có thể tạo ra hơn một tỷ tấn CO2 trong không khí. Bên cạnh đó, môi trường nông thôn và thành thị đều xấu đi vì quá trình đô thị hóa không kiểm soát. Hầu hết thành phố lớn tại Trung Quốc đều chịu ảnh hưởng bởi không khí bẩn và nước sinh hoạt kém chất lượng.
Năm 2012, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đề xuất xây dựng nền văn minh sinh thái, trong đó phát triển đô thị phải tính đến chi phí môi trường. Năm 2018, ông Tập đến thăm Thành Đô và mong muốn có thêm yếu tố thân thiện với môi trường trong sự phát triển của thành phố mới. Viện Nghiên cứu thành phố xanh được thành lập để thúc đẩy dự án thành “một mô hình thành công và nổi tiếng toàn cầu” về đô thị hóa.
Đô thị không người ở
Bà Zheng Siqi, Giám đốc Đô thị hóa bền vững của Viện Công nghệ Massachusetts, lý giải: “Những thành phố mới là khu vực thích hợp để chính phủ thử nghiệm những ý tưởng đổi mới. Các thành phố này không cần đối phó với hiện trạng dân cư đông đúc như những thành phố cũ và dễ dàng hơn trong việc quy hoạch dân cư".
Tuy nhiên, không phải lúc nào tham vọng cũng thực hiện được bằng các chính sách cụ thể. Các chỉ tiêu thông dụng trong việc xây dựng một thành phố xanh như “khí thải thấp” và “bảo vệ môi trường” được đề ra nhưng lại chưa có yêu cầu cụ thể về hiệu quả sử dụng năng lượng và vật liệu xây dựng trong các thành phố này.
Theo Thời báo Hoàn cầu, một dự án chung cư thân thiện môi trường khác tại Thành Đô, Trung Quốc dù đã hoàn công nhưng không nhiều dân cư sinh sống. Dự án "Rừng thẳng đứng" được xây dựng vào năm 2018, với các ban công được thiết kế tạo không gian cho cây xanh phát triển.
Đại lý bất động sản cho biết dự án đã mở bán hết 826 căn hộ vào tháng 4/2020 nhưng tính đến nay hiện chỉ có khoảng 10 hộ gia đình dọn vào sinh sống. Nhiều căn hộ vẫn còn nguyên giấy dán cửa vì chưa có người vào ở. Do đó, toàn dự án trở nên hoang vắng, u ám.
 |
| Dự án chung cư xanh "Rừng thẳng đứng" ở Thành Đô, Trung Quốc. Ảnh: IC/Global Times. |
Người dân ở đây phản ánh cây cối không được chăm sóc tạo điều kiện cho muỗi và côn trùng sinh sản. Thậm chí, thảm thực vật gần như "nuốt chửng" hoàn toàn những ban công bị bỏ hoang, khiến khung cảnh nơi đây như "ngày tận thế".
Hàng trăm chung cư bỏ hoang không người ở kéo theo nhiều ảnh hưởng đến quá trình xây dựng bộ mặt đô thị và kinh tế tại những thành phố mới tại Trung Quốc. Bà Zheng Siqi cho biết: "Còn quá sớm để kết luận dự án Tianfu Park City tại Thành Đô có thành công hay không. Tuy nhiên, việc xây dựng ồ ạt các đô thị lớn ở thành phố mới có thể dẫn đến tình trạng cung vượt cầu, đặc biệt khi quỹ đất tại nội thành Thành Đô vẫn còn dư dả".
"Xây dựng ồ ạt các đô thị lớn ở thành phố mới có thể dẫn đến tình trạng cung vượt cầu, đặc biệt khi quỹ đất tại nội thành vẫn còn dư dả" - Zheng Siqi, Giám đốc Đô thị hóa bền vững MIT
Kịch bản này từng diễn ra ở Trung Quốc trước đây. Hơn 10 năm trước, cựu Thủ tướng Ôn Gia Bảo từng khởi động dự án thành phố mới Binhai tại Thiên Tân dọc theo bờ biển phía Đông nhằm thành lập trung tâm tài chính mới. Tuy nhiên đến năm 2019, chỉ có 100.000 người sống và làm việc tại đây, so với mục tiêu của chính phủ là thu hút 350.000 cư dân thường trú vào năm 2020.
Mất 15 phút lái xe dẫn ra khỏi Tianfu để đến làng Hongxiang, nơi cư dân bản địa đã sống hàng chục năm nay. Khi được hỏi về khu đô thị đang mọc lên gần đó, phần lớn dân cư đều mơ hồ về khái niệm "thành phố sinh thái".
Wang Xuelian, cư dân thuộc làng Hongxiang, bối rối: “Mỗi ngày chỉ cần mở cửa sổ, tôi có thể nhìn thấy thiên nhiên. Tôi không biết tại sao họ muốn phá bỏ thiên nhiên thật sự để xây dựng cuộc sống màu xanh giả”, cô nói.
Dấu chấm hỏi về phát triển xanh
Một số người khác thì băn khoăn không biết khi nào ngôi làng sẽ bị phá bỏ để nhường chỗ cho Tianfu. Bà Zhou, một nông dân 67 tuổi tại đây, lo lắng về tiền bồi thường di dời nhà cửa đã truyền tụng qua nhiều thế hệ. Mặt khác, bà e ngại không đủ điều kiện nhận lương hưu hoặc dịch vụ chăm sóc sức khỏe nếu chuyển sang sống trong thành phố.
Trong số hàng trăm dự án được phân loại là phát triển “thành phố sinh thái”, nhiều dự án không áp dụng các chiến lược bền vững như nhà tiết kiệm năng lượng, giao thông thông minh và năng lượng tái tạo, Deng Wu, phó giáo sư tại Khoa Kiến trúc và Môi trường Đại học Nottingham Ninh Ba cho biết.
"Các chủ đầu tư thường quảng cáo các dự án của họ “thân thiện với môi trường” vì chúng có khả năng duy trì nhiệt độ, độ ẩm cần thiết và mức oxy ổn định trong nhà, nhưng để đạt được những tiêu chí đó đòi hỏi tiêu thụ lượng điện năng rất lớn", ông Deng Wu nói.
"Họ đánh đồng thân thiện môi trường là sự thoải mái tiện lợi, nhưng những dự án này không có gì liên quan đến thân thiện môi trường, và thậm chí có tác dụng ngược lại”, ông Deng Wu khẳng định.
 |
| Hàng trăm dự án đô thị xanh mọc lên khắp Trung Quốc trong vài năm trở lại đây nhằm giảm thiểu tác động của quá trình công nghiệp hóa tràn lan nhiều năm trước. Ảnh: Handout. |
Lý giải về sự đánh tráo khái niệm này, ông Deng Wu giải thích đối với nhiều cư dân, các tòa nhà hiện đại và cảnh quan đô thị đẹp ở Tianfu Park City là đặc tính của một “thành phố sinh thái”.
Theo họ, không khí trong lành, hệ thống nước và đường phố sạch sẽ là những thước đo quan trọng của “nền văn minh sinh thái”. Dân cư không quan tâm đến mức năng lượng khổng lồ dùng để duy trì sự "xanh" này, ông nói.
