 |
Historiai (tác giả: Herodotus) là công trình khảo cứu về lịch sử, văn hóa, phong tục, thiên nhiên, khí hậu, địa hình… của những vùng đất mà tác giả đã tìm hiểu được, trong đó nhấn mạnh sự hình thành đế quốc Ba Tư, cũng như nguyên nhân, diễn biến của chiến tranh Hy Lạp - Ba Tư vào đầu thế kỷ V trước Công nguyên. Đây được coi là tác phẩm mở đầu cho sử học hiện đại phương Tây.
Tác phẩm xuất bản tại Việt Nam với tên Lịch sử, do PGS.TS Lê Đình Chi chuyển ngữ, NXB Thế giới và Omega+ phát hành. Lịch sử được trao giải A Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ ba, được nhận định là tác phẩm “đặc biệt có giá trị về khoa học lịch sử, thực tiễn”.
Không chỉ chuyển ngữ, dịch giả còn bổ sung một số ghi chú, lập niên biểu các biến cố được mô tả, danh sách địa danh, nhân vật giúp độc giả thuận tiện hơn trong quá trình dịch tác phẩm.
PGS.TS Lê Đình Chi hiện công tác tại Đại học Dược Hà Nội. Ông được biết tới qua nhiều cuốn sách dịch, nổi bật có: Lịch sử (Historiai), Napoleon đại đế (Napoleon the Great), Biểu tượng thất truyền (The lost symbol), Những kỳ vọng lớn lao (Great expectations).
Cuốn sử hấp dẫn
- Điều gì khiến ông chuyển ngữ ấn phẩm kinh điển “Historiai”?
- Đây là một tác phẩm rất nổi tiếng, được coi là tác phẩm đầu tiên của sử học Hy Lạp cổ đại với nội dung rất cuốn hút, hấp dẫn mà tôi đã đọc nhiều lần từ lâu.
Nhưng ý định chuyển ngữ Historiai sang tiếng Việt chỉ chính thức định hình khi tôi biết được công ty Omega Plus dự kiến đưa tác phẩm này vào danh sách các tác phẩm sẽ dịch và xuất bản trong tủ sách kinh điển của mình.
Qua trao đổi, cuối cùng tôi quyết định hợp tác dịch Historiai cho Omega Plus. Đó cũng là điểm khởi đầu cho cuộc hành trình dài hai năm để cuối cùng Lịch sử - Historiai bản tiếng Việt - ra mắt độc giả vào đầu năm 2019.
 |
| Sách Lịch sử. Ảnh: Ngọc Hiền. |
- Ông dịch tác phẩm từ ngôn ngữ nào?
- Bản dịch tiếng Việt của Historiai được dịch qua trung gian bản dịch tiếng Anh. Trong quá trình dịch, để khắc phục phần nào nhược điểm không dịch từ văn bản gốc, ngoài một bản dịch tiếng Anh chính, tôi còn tham khảo thêm một số bản dịch tiếng Anh và một bản dịch tiếng Pháp để bản tiếng Việt được hoàn thiện hơn.
- Cuốn sách được viết bằng tiếng Hy Lạp cổ - thứ ngôn ngữ hơn 2.000 năm trước. Điều đó gây khó khăn gì cho ông? Ông giải quyết những khó khăn ấy ra sao?
- Khó khăn chính yếu là do không biết ngôn ngữ gốc của tác phẩm, tôi bắt buộc phải dịch từ “trung gian” là bản dịch tiếng Anh dịch lại từ bản gốc tiếng Hy Lạp cổ của Herodotus.
Do đó, vốn dĩ ngay từ đầu giữa bản Việt và bản gốc (mà tôi không tiếp cận trực tiếp được) đã có một khoảng chênh nhất định.
Điều này là không tránh khỏi, do đó tôi chỉ có thể cố gắng sao cho bản dịch chuyển tải được trung thành nhất tinh thần và đúng ngữ nghĩa bản gốc nhờ tham khảo nhiều bản dịch tiếng Anh, Pháp khác, qua đó xác định chuẩn hơn nội dung bản gốc để chuyển ngữ cho thích hợp.
- Được biết ông là một nhà khoa học tự nhiên. Vậy khi chuyển ngữ một công trình thuộc khoa học xã hội và nhân văn, ông gặp khó khăn ra sao về chuyên môn? Với các thuật ngữ chuyên ngành, ông làm thế nào để chuyển ngữ đúng, dễ hiểu tới bạn đọc?
- Tôi không thấy việc mình làm khoa học tự nhiên gây khó khăn gì cho việc chuyển ngữ Historiai. Do bản thân thích mày mò đọc sách về lịch sử, tôi may mắn cũng có sẵn vốn hiểu biết nhất định về các khái niệm, ngôn từ của các thời kỳ lịch sử, trong đó có thời kỳ được phản ánh trong Historiai.
Hơn nữa, việc tra cứu thuật ngữ chuyên ngành giờ đã thuận lợi hơn nhiều nhờ Internet. Nhưng tất nhiên có những lúc người dịch phải tự tạo ra các khái niệm mới để chuyển ngữ phù hợp những khái niệm không có sẵn khái niệm tương đương trong tiếng Việt do khác biệt văn minh, văn hóa.
 |
| PGS Lê Đình Chi (giữa) nhận Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ ba. Ảnh: Quỳnh Trang. |
‘Những gì xảy ra rồi sẽ lại xảy ra’
- Theo ông, tác phẩm từ 25 thế kỷ trước có ý nghĩa gì với bạn đọc hôm nay?
- Người phương Tây có câu ngạn ngữ: Những gì đã xảy ra rồi sẽ lại xảy ra. Historiai thuật lại nhiều biến cố lịch sử theo góc nhìn có phần hình tượng hóa, nhấn mạnh vào những hành động có tính biểu tượng cao.
Bởi thế, những câu chuyện về nhân quả, trí tuệ, đối nhân xử thế, thậm chí là kinh bang tế thế được Herodotus thuật lại trong Historiai vẫn và sẽ còn có giá trị, sự hấp dẫn với độc giả hiện tại cũng như tương lai.
- Ông từng dịch nhiều tiểu thuyết, sách tiểu sử, dịch một cuốn sách lịch sử có gì khác so với những cuốn trước?
- Cũng không khác biệt nhiều lắm, Historiai vẫn mang tính chất “kể chuyện” như các anh hùng ca Illiad, Odysseus hay tiểu thuyết chương hồi Trung Quốc, bởi Herodotus phổ biến tác phẩm của mình bằng cách thuật lại trước công chúng như các thi sĩ cổ Hy Lạp hay người thuyết thư ở Trung Quốc.
Bởi vậy, nhờ đọc khá nhiều tiểu thuyết chương hồi cũng như các bản dịch anh hùng ca Illiad, Odysseus, tôi đã quen với “giọng điệu” của loại hình ngôn ngữ này và có thể dùng vào bản dịch Historiai tương đối thuần thục.
- Các cuốn sách ông chuyển ngữ đều là công trình đồ sộ. Điều gì khiến ông luôn chọn dịch những công trình dày dặn như vậy?
- Có lẽ là từ việc yêu thích những tác phẩm đó. Nói đến dày như Historiai thì tôi cũng mới chỉ chuyển ngữ một cuốn dày tương tự là Napoleon đại đế thôi, chứ nói quyển sách nào tôi dịch cũng dày thì không phải.
- Giới dịch thuật thường nói: “Sách hay thì vinh quang thuộc về tác giả. Sách dở thì lỗi thuộc về dịch giả”. Ông nghĩ sao về quan điểm đó? Theo ông nghề dịch sách có phần thiệt thòi?
- Tôi suy nghĩ đơn giản lắm: Đã chấp nhận vào cuộc thì không kêu ca, chỉ vậy thôi.
- “Lịch sử” vừa được tôn vinh ở giải cao nhất của Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ ba. Cảm xúc của ông ra sao?
- Quả thực là hết sức bất ngờ và vui mừng. Bất ngờ vì hình như đây là lần đầu tiên một quyển sách dịch được vinh dự được giải A cao quý của Giải thưởng sách Quốc gia. Vui mừng vì nỗ lực của bản thân tôi và nhóm làm sách đã được đền đáp theo cách tuyệt nhất mà chúng tôi có thể kỳ vọng, đồng thời cũng vì Historiai, tác phẩm tôi yêu thích, được đón nhận một cách tích cực tại Việt Nam.
Giải thưởng Sách Quốc gia do Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Xuất bản Việt Nam phối hợp tổ chức. Giải thưởng tôn vinh 27 sách, bộ sách giá trị được xuất bản trong năm qua. Đơn vị đồng hành: Tập đoàn Sungroup, Công ty Phú Long và HDBank.
