Obama thăm Việt Nam: Cơ hội viết nên chương quan hệ mới

Richard Fontaine là chủ tịch Trung tâm An ninh mới của Mỹ, chuyên nghiên cứu các vấn đề quốc tế, có trụ sở tại Washington D.C., Mỹ. Ông từng là cố vấn chính sách đối ngoại của Thượng nghị sĩ John McCain. Nhân chuyến công du Việt Nam của Tổng thống Mỹ Barack Obama, Fontaine đã chia sẻ quan điểm với CNN về những thành tựu vượt trội mà Việt Nam và Mỹ đã đạt được trong hành trình chuyển thù thành bạn.

“Đến Việt Nam cùng Thượng nghị sĩ John McCain vài năm trước, tôi có cơ hội chứng kiến sự thay đổi trong mối quan hệ giữa 2 quốc gia. Tôi vẫn đi thăm các phòng giam tối tăm của nhà tù Hỏa Lò, nơi còn được gọi là Hilton Hà Nội để tưởng nhớ cuộc chiến kéo dài và nhiều cay đắng.

Tôi cũng nhìn thấy bức phù điêu bên hồ Trúc Bạch ở trung tâm Hà Nội, đánh dấu sự kiện chiếc A-4E Skyhawk do John McCain cầm lái bị bắn rơi năm 1967. Chúng tôi cũng tới Hải Phòng, thành phố cảng từng là trọng điểm dội bom của Mỹ", Fontaine chia sẻ.

Dấu vết của cuộc chiến vẫn hiệu hữu ở Việt Nam nhưng các nhà lãnh đạo đang hướng về tương lai thay vì nhìn lại quá khứ. Trong chuyến công du Việt Nam đầu tiên sau gần một thập kỷ tại vị, Tổng thống Obama sẽ thấy một đất nước đang thay đổi nhanh chóng và thúc đẩy quan hệ gần gũi hơn với Mỹ. Đây là cơ hội mà Washington không nên để lỡ.

Tổng thống Mỹ Barack Obama tiếp Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Nhà Trắng năm 2015. Ảnh: Reuters

Sự thay đổi ở Việt Nam không bị kiềm chế bởi lịch sử. Năm 2015, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã tới Nhà Trắng trong chuyến thăm nước Mỹ. Hình ảnh Tổng bí thư Việt Nam hội đàm cùng tổng thống Mỹ tại Nhà Trắng chưa từng có. Hai nhà lãnh đạo đề cập tới nhiều vấn đề chung, bao gồm tự do thương mại giữa hai quốc gia.

Việt Nam là một trong 12 nước đầu tiên đàm phán Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng 7% mỗi năm và kim ngạch xuất khẩu đang ngày càng lớn mạnh. Việt Nam có lượng dân số trẻ đông đảo và được kết nối với thế giới thông qua Internet và nhiều hình thức khác.

"Đó là những lý do cho thấy chuyến thăm của Tổng thống Obama có nhiều ý nghĩa và đại diện cho một bước tiến lớn trên con đường chuyển thù thành bạn và trở thành đối tác giữa 2 quốc gia. Tuy nhiên, những điều sẽ diễn ra sau khi Tổng thống Obama rời Việt Nam được đánh giá là quan trọng hơn rất nhiều", Fontaine nhận định.

Theo các nguồn tin, chính quyền Obama sẽ tuyên bố gỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận vũ khí sát thương dành cho Việt Nam, bước tiến xa hơn sau khi Washington gỡ bỏ một phần lệnh cấm mua vũ khí năm 2014. Những quan ngại về an ninh hàng hải Biển Đông là động lực thúc đẩy Mỹ gỡ bỏ lệnh cấm.

Do Việt Nam sở hữu hệ thống vũ khí mua của Nga và ngân sách quốc phòng hạn chế nên Mỹ có thể hỗ trợ Việt Nam tăng cường khả năng phòng thủ thông qua khoản viện trợ nằm trong gói 425 triệu USD của Sáng kiến An ninh Hàng hải hoặc các khoản khác. Việt Nam có thể mua radar, máy bay không người lái giám sát, máy bay tuần tra và các hệ thống khác từ Mỹ nhằm tăng cường khả năng bảo vệ chủ quyền trên biển.

Sự kiện Trung Quốc kéo giàn khoan Hải Dương 981 cùng số lượng lớn tàu thuyền vào Biển Đông năm 2014 cho thấy sự cần thiết phải hỗ trợ Việt Nam tăng cường năng lực tuần tra, giám sát trên biển. Trong quá trình đưa giàn khoan vào Biển Đông, Trung Quốc liên tiếp tấn công tàu công vụ và tàu cá Việt Nam. Với lợi ích quốc gia trên Biển Đông, tuyến hàng hải huyết mạch bậc nhất thế giới, Mỹ có trách nhiệm giúp đỡ các đối tác như Việt Nam ngăn chặn các hành động khiêu khích mới.

Việc tàu Mỹ vào cảng dịch vụ Cam Ranh của Việt Nam sẽ được thảo luận trong chuyến thăm của Tổng thống Obama. Sau khi khánh thành, nhiều tàu nước ngoài, trong đó có 2 chiến hạm của Nhật Bản, đã vào Cam Ranh, cảng nước sâu ưu việt bậc nhất Đông Nam Á. Đây là ví dụ cụ thể nhất cho tiềm năng hợp tác trong khu vực.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter lên tàu Cảnh sát biển 8003 trong chuyến thăm Việt Nam tháng 5/2015. Ảnh: Defense.gov

Việt Nam ngày càng đóng vai trò lớn hơn trong chính sách của Mỹ về an ninh châu Á. Trong những năm vừa qua, quan hệ quốc phòng giữa Nhật Bản, Australia, Singapore vè Philippines với Việt Nam cũng được tăng cường. Nó đóng vai trò ổn định tình hình khu vực, nơi Trung Quốc liên tiếp có những động thái nhằm hiện thực hóa yêu sách chủ quyền.

Ngoài củng cố quan hệ an ninh, ông Obama cũng cần câu trả lời cho hàng loạt vấn đề song phương như Quốc hội Mỹ phải chấp thuận thông qua TPP nếu không vị trí chiến lược của Mỹ ở châu Á sẽ gặp trở ngại lớn. Tổng thống Mỹ cũng sẽ thảo luận về các vấn đề như nhân quyền, tự do tôn giáo với lãnh đạo Việt Nam. Ngoài ra, Mỹ cũng cần chứng minh bằng lời nói và hành động về cam kết và sự hiện diện ở châu Á là bền vững.

"Mối quan hệ ngày càng nồng ấm giữa Việt Nam và Mỹ đang phát huy vai trò. Trong bối cảnh Mỹ muốn chuyển trục về châu Á trong khi Trung Quốc liên tiếp gia tăng chi tiêu quốc phòng và hành động quyết đoán, sự chuyển biến từ đối phương sang đối tác mang lại chi Mỹ nhiều lợi ích. Chuyến công du sắp tới của Tổng thống Obama là cơ hội để viết nên chương sử mới”, ông Fontaine nhận định.