|
Từ tháng 12/2025, Hà Nội chính thức phân cấp toàn bộ công tác duy trì vệ sinh môi trường về 126 xã, phường. Theo đó, 30 gói thầu vệ sinh môi trường trước đây do quận, huyện làm chủ đầu tư được chuyển giao nguyên trạng để cấp cơ sở trực tiếp quản lý, ký hợp đồng, nghiệm thu và thanh toán.
Khớp bản lề mang tên e-HSMT
Chủ trương phân cấp nhằm tăng tính chủ động cho cơ sở và rút ngắn khâu điều hành. Tuy nhiên, ngay trong giai đoạn đầu triển khai, nhiều nhà thầu đã liên tiếp gửi văn bản đề nghị làm rõ hồ sơ mời thầu (e-HSMT), tập trung vào các tiêu chí kỹ thuật, đặc biệt là nhóm phương tiện chuyên dùng như xe điện duy trì vệ sinh, ôtô phun sương giảm ô nhiễm. Những câu hỏi tưởng chừng thuần túy kỹ thuật này lại đang trở thành “điểm nghẽn” của quá trình lựa chọn nhà thầu.
Để tránh nguy cơ “đứt gãy” dịch vụ trong giai đoạn chuyển tiếp, thành phố đã tạm cấp hơn 211 tỷ đồng cho ngân sách xã, phường duy trì vệ sinh môi trường trong tháng 12/2025. Cùng với đó là việc bàn giao đầy đủ hồ sơ pháp lý, khối lượng, thanh toán và hạ tầng kỹ thuật của 30 gói thầu cho cấp cơ sở. Trên giấy tờ, hệ thống vận hành được chuyển giao trong trạng thái “đủ điều kiện”.
Tuy nhiên, cùng lúc đó, gánh nặng quản trị cũng được đặt xuống đúng nơi gần dân nhất. Từ chỗ quen xử lý các công việc hành chính thường nhật, xã, phường nay phải đứng mũi chịu sào các gói thầu dịch vụ công có quy mô lớn, kỹ thuật phức tạp và đặc biệt nhạy cảm về tính minh bạch. Vệ sinh môi trường là dịch vụ “không được phép chậm” và cũng “không được phép sai”.
Trong tháng 12/2025, các địa phương được yêu cầu ký tiếp hợp đồng với nhà thầu đang thực hiện để bảo đảm dịch vụ không gián đoạn. Nhưng “điểm rơi” thực sự của áp lực lại nằm ở giai đoạn sau: tổ chức lựa chọn nhà thầu cho giai đoạn 2026–2030.
Ngay khi tiếp nhận khối lượng, xã, phường phải lập dự toán, xây dựng e-HSMT, tổ chức đấu thầu hoặc đặt hàng theo đúng quy định. Đây được xem là “khớp bản lề” quyết định thị trường cạnh tranh bằng năng lực hay rơi vào vòng lặp làm rõ – kiến nghị – sửa đổi. Chỉ một tiêu chí diễn đạt thiếu căn cứ, không nhất quán hoặc khó khả thi cũng có thể đẩy tiến độ lựa chọn nhà thầu vào thế bị động.
Những vướng mắc
Thực tế cho thấy, ngay khi một số địa phương phát hành e-HSMT, các văn bản đề nghị làm rõ từ phía nhà thầu đã xuất hiện. Tại phường Đống Đa, gói thầu “Duy tu, duy trì vệ sinh môi trường giai đoạn 2026–2028” phát hành đầu tháng 12/2025 đã phát sinh hàng loạt yêu cầu giải thích.
Một nội dung được nhà thầu đặc biệt nhấn mạnh là tiêu chí nhân sự. Theo tinh thần mẫu e-HSMT ban hành kèm Thông tư 79/2025/TT-BTC, không yêu cầu nhân sự chủ chốt là lao động phổ thông. Tuy nhiên, trong e-HSMT gói thầu này, hàng chục công nhân thu gom rác và nhân viên thu giá dịch vụ lại được xếp vào nhóm “nhân sự chủ chốt”. Nhà thầu đặt vấn đề: căn cứ nào để phân loại như vậy, và cách hiểu này có phù hợp với pháp luật đấu thầu hay không.
Từ đây, các vướng mắc tiếp tục lan sang nhóm thiết bị và tính khả thi. Nhà thầu đề nghị làm rõ xe điện duy trì vệ sinh là phương tiện chuyên dùng hay thông thường; ôtô phun sương giảm ô nhiễm là xe chuyên dụng hay chỉ là xe xitéc chở nước lắp thêm thiết bị; giấy tờ phương tiện phải thể hiện thế nào để thống nhất khi nghiệm thu, thanh toán.
Đáng chú ý, một số nhà thầu phản ánh sự chưa đồng bộ giữa phạm vi dịch vụ và danh mục thiết bị. Trong khi hồ sơ mô tả nhiều hạng mục yêu cầu phương tiện chuyên dụng, bảng thiết bị chủ yếu lại chưa thể hiện tương ứng, gây khó cho việc lập phương án chào thầu và làm dấy lên lo ngại về nguy cơ tạo lợi thế cho một số đơn vị đã “đúng khung” phương tiện.
Những vướng mắc tương tự cũng xuất hiện tại phường Từ Liêm. Với gói thầu duy trì vệ sinh môi trường giai đoạn 2026–2028, nhà thầu đề nghị làm rõ tiêu chí đánh giá kỹ thuật khi e-HSMT yêu cầu phương án “phù hợp địa bàn, đúng quy trình”, nhưng một số phương tiện cụ thể lại không được thể hiện tương ứng trong bảng thiết bị.
Một nội dung khác gây tranh luận là yêu cầu nhà thầu phải “chứng minh điểm tập kết rác”. Theo phản ánh, điểm tập kết rác là hạ tầng do chủ đầu tư chịu trách nhiệm bố trí, nhà thầu chỉ có thể đề xuất phương án vận hành chứ khó có thể “chứng minh sở hữu” nếu không có hướng dẫn cụ thể.
Sau các ý kiến làm rõ, chủ đầu tư đã ban hành văn bản sửa đổi e-HSMT, điều chỉnh tiêu chí chấm theo cơ chế “Đạt/Không đạt” và bổ sung yêu cầu về hạ tầng, phương tiện, thiết bị giám sát.
Phân cấp và chuẩn quản trị
Nhìn từ các trường hợp trên, có thể thấy phân cấp vệ sinh môi trường không chỉ là chuyển khối lượng công việc, mà là chuyển cả chuẩn quản trị hợp đồng. Khi chất lượng e-HSMT chưa đồng đều, tiêu chí dễ phát sinh cách hiểu khác nhau, thị trường sẽ phản ứng bằng kiến nghị.
Với một dịch vụ “không được phép trễ” như vệ sinh môi trường, vòng lặp làm rõ – sửa đổi nếu kéo dài sẽ tạo áp lực lớn cho chính quyền cơ sở, đồng thời tiềm ẩn rủi ro chậm lựa chọn nhà thầu cho giai đoạn 2026–2030. Câu hỏi đặt ra là: những vướng mắc này chỉ xuất phát từ năng lực soạn thảo hồ sơ chưa theo kịp yêu cầu phân cấp, hay còn do hệ thống tiêu chí chưa được chuẩn hóa đầy đủ?
Để phân cấp thực sự phát huy hiệu quả, nhiều ý kiến cho rằng cần sớm chuẩn hóa mẫu e-HSMT theo nhóm dịch vụ, hướng dẫn rõ tiêu chí nhân sự – thiết bị – hạ tầng kỹ thuật, đồng thời tăng cường tập huấn nghiệp vụ đấu thầu, quản lý hợp đồng cho cán bộ cơ sở.
Chuyển giao “nguyên trạng” giúp dịch vụ không bị gián đoạn. Nhưng để vận hành trơn tru và minh bạch, điều quan trọng nhất vẫn là một khung tiêu chí đủ rõ, để nhà thầu hiểu đúng, chào đúng và chính quyền cơ sở chấm đúng.
