Nhà máy chế biến muối bỏ hoang, dân điêu đứng

 Sa Huỳnh không chỉ là địa danh nổi tiếng trong và ngoài nước với di chỉ khảo cổ học được nhà khảo cổ học người Pháp M.Vinet phát hiện từ năm 1909, mà địa phương này còn là vựa muối lớn của miền Trung -Tây Nguyên.

Diêm dân Sa Huỳnh thu hoạch muối trên đồng ở xã Phổ Thạnh, huyện Đức Phổ. Ảnh: Minh Hoàng.

100 kg muối chưa đổi được 10 kg lúa

Trải qua 200 năm gắn bó với nghề làm muối truyền thống nhưng đến nay đời sống bà con diêm dân Sa Huỳnh (Quảng Ngãi) vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn. Hiện xã Phổ Thạnh (huyện Đức Phổ) còn gần 590 hộ dân gắn bó với nghề làm muối trên diện tích 120 ha. 

Do đặc thù địa phương nằm sát biển, diện tích trồng lúa của xã Phổ Thạnh chỉ có khoảng 140 ha nên chỉ có 20% trong số số 4.400 hộ dân chuyên làm lúa, số hộ dân còn lại làm muối, đi biển và các ngành nghề khác. Ông Trần Ngọc Thạch (ngụ xã Phổ Thạnh) thổ lộ, dù muối Sa Huỳnh "nức tiếng" từ lâu đời nhưng đến nay cuộc sống diêm dân vẫn còn chịu nhiều cơ cực do giá muối bấp bênh, rẻ mạt.

"Thiếu lương thực nên vào vụ muối diêm dân Sa Huỳnh thường góp tiền thuê xe tải chở đến các vùng nông thôn, sau đó chị em phụ nữ phải gánh muối về tận các đường làng, ngõ xóm để đổi lấy lúa về ăn hàng ngày. Hiện giá mỗi ký muối tụt xuống 400 đồng thì 1 tạ chưa chắc đổi được 10 kg lúa", ông Thạch cho hay.

Muối Sa Huỳnh thường xuyên bị thương lái ép giá, cuộc sống diêm dân địa phương quanh năm gặp nhiều khó khăn. Ảnh: Minh Hoàng.

Giá muối hiện rớt giá chỉ còn 400 đồng mỗi ký, trong khi đó thương lái chẳng mặn mà thu mua nên vẫn còn 2.500 tấn muối từ vụ trước còn tồn trong các nhà dân. Gia đình nào có điều kiện thì chất đống trữ, hộ khó khăn thì phải bán tháo hoặc gánh bán dạo khắp các làng quê vớt vát kiếm sống qua ngày. Nhiều hộ diêm dân chán nản đã bỏ hoang ruộng không làm muối nữa mà chuyển sang sơ chế thủy sản xuất khẩu hay lên núi làm nghề chẻ đá phục vụ công trình xây dựng. 

Có thực tế là muối Sa Huỳnh từ xưa đến nay, bà con diêm dân sản xuất chủ yếu là thủ công trên ruộng đất nên tạp chất nhiều, khiến sản phẩm làm ra khó tiêu thụ. Ông Nguyễn Thành Út - Chủ nhiệm HTX Muối 1 (xã Phổ Thạnh) lý giải, ai cũng muốn hạt muối chất lượng bán giá cao nhưng hầu hết bà con diêm dân thiếu vốn cải tạo từ nền đất sang nền xi măng gặp nhiều khó khăn.

"Không có điều kiện làm muối trên nền xi măng hay phủ bạt, diêm dân làm ra hạt muối còn lẫn tạp chất nên thường bị thương lái lấy cớ ép giá nên cuộc sống của họ cứ bấp bênh", ông Út nói. 

Nhà máy tiền tỷ sát bên, diêm dân vẫn khốn khổ

Trước thực trạng người dân bị thương lái ép giá kéo dài, năm 2006, Công ty TNHH một thành viên Dược- Vật tư y tế Quảng Ngãi đầu tư 5 tỷ đồng xây nhà máy muối tinh chất lượng cao Sa Huỳnh. Dù nằm sát bên quốc lộ 1, bên cạnh đồng muối Sa Huỳnh, sau khi đưa vào hoạt động với công suất 22.000 tấn mỗi năm nhưng nhà máy thu mua muối cho diêm dân nơi đây với sản lượng không đáng kể. 

Nguyên lãnh đạo nhà máy này thừa nhận, muối Sa Huỳnh có độ mặn, chất canxi trong muối đạt tiêu chuẩn quốc tế, muối tốt hơn ở các nơi khác nhưng do diêm dân còn sản xuất theo phương thức truyền thống, không tuân thủ quy trình tinh kết muối trên đồng, làm muối dưới nền đất cát nên muối pha lẫn nhiều tạp chất. Do vậy, nhà máy vừa tốn thêm tiền, công sức trong quá trình sơ chế vừa khó tiêu thụ trên thị trường.

Nhà máy muối tinh chất lượng cao Sa Huỳnh bỏ hoang cỏ dại mọc đầy. Ảnh: Minh Hoàng.

Vị lãnh đạo này dẫn chứng, khi nhà máy chế biến khoảng 1 tấn muối Sa Huỳnh thì bị hao hụt còn khoảng 750kg. Để có đủ nguyên liệu phục vụ sản xuất, nhà máy phải mua muối công nghiệp ở tận tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận... vận chuyển bằng tàu lửa đưa về Quảng Ngãi để chế biến.

Do sản xuất kinh doanh không hiệu quả, đến năm 2010, nhà máy phải ngừng hoạt động, sau đó bán thanh lý. Tháng 8/2015, lãnh đạo tỉnh Quảng Ngãi giao cho Sở Công thương chủ trì làm việc với đơn vị đang tiếp quản Nhà máy chế biến muối tinh chất lượng cao Sa Huỳnh về việc tái hoạt động nhằm hỗ trợ diêm dân trong việc tìm đầu ra. Tuy nhiên đến tháng 5/2016, nhà máy này vẫn trong tình trạng bỏ hoang, cỏ dại mọc đầy. 

 Trao đổi với Zing.vn, ông Nguyễn Duy Trinh- Chủ tịch UBND xã Phổ Thạnh (huyện Đức Phổ) cho hay, nhà máy chế biến muối được đầu tư xây dựng ngay sát đồng muối Sa Huỳnh từng mang lại kỳ vọng "cơ hội đổi đời" cho bà con diêm dân địa phương. Tuy nhiên nhà máy đưa vào vận hành vài năm thì đến năm 2010 dừng hoạt động khiến bà con diêm dân chới với. Năm 2013 tỉnh bán thanh lý nhà máy cho một doanh nghiệp ở TP HCM nhưng suốt ba năm qua công trình vẫn trong tình trạng bỏ hoang.

"Nhiều lần tiếp xúc cử tri, nhiều người dân kiến nghị lãnh đạo tỉnh cần làm việc rốt ráo với nhà đầu tư để có hướng tiêu thụ muối Sa Huỳnh giúp họ tháo gỡ cuộc sống khó khăn. Bà con bức xúc vì nhà máy chế biến đã đầu tư tiền tỷ ngay sát bên mà không tiêu thụ được muối cho người dân địa phương thì quá lãng phí", ông Trinh nói.