Lược sử nữ quyền

Chân dung nhà nữ quyền Simone de Beauvoir (trái) của họa sĩ Alie Loizel và nhà nữ quyền bell hooks của họa sĩ Martel Chapman. Ảnh: carredartistes/martel-chapman.

Suốt nhiều thế kỷ, phụ nữ đã lên tiếng về những bất công phải đối mặt do giới tính của mình. Nhưng mãi đến năm 1837, khái niệm "nữ quyền" mới xuất hiện. Thuật ngữ feminisme lần đầu được sử dụng bởi triết gia người Pháp Charles Fourier. Trong những thập kỷ tiếp theo, từ này phổ biến tại Anh và Mỹ, dùng để mô tả phong trào đấu tranh cho bình đẳng về pháp lý, kinh tế và xã hội giữa hai giới, chấm dứt định kiến giới tính và sự áp bức mà phụ nữ phải hứng chịu từ nam giới.

Mức độ bất bình đẳng và mục tiêu đấu tranh là khác nhau ở những vùng địa lý khác nhau; đồng thời có sự thay đổi, phát triển theo thời gian. Do đó, chủ nghĩa nữ quyền cũng tạo nên từ nhiều thành tố đa dạng.

Kể từ khi ra đời, chủ nghĩa nữ quyền đã góp phần định hình hệ thống luật pháp, văn hóa và xã hội trên toàn thế giới. Cuốn sách Nữ quyền - Khái lược những tư tưởng lớn (tựa tiếng Anh: The Feminism Book, thuộc bộ sách Big Ideas Simply Explained) mang đến cái nhìn tổng quan sinh động về một trong những phong trào xã hội quan trọng và có ảnh hưởng, nhưng cũng gây tranh cãi bậc nhất trong lịch sử nhân loại.

Sách Nữ quyền - Khái lược những tư tưởng lớn. Ảnh: Đông A.

4 làn sóng nữ quyền

Sách trình bày các khái niệm quan trọng, lịch sử phát triển và những nhân vật có ảnh hưởng của chủ nghĩa nữ quyền bằng cách kết hợp giải thích súc tích với hình ảnh phong phú và đồ họa trực quan.

Nội dung sách sắp xếp theo trình tự thời gian, dẫn dắt người đọc đi qua quá trình phát triển của chủ nghĩa nữ quyền từ những khởi thủy ban đầu đến các cuộc tranh luận đương đại; bố cục thành 6 chương: Chủ nghĩa nữ quyền ra đời (thế kỷ 18 - đầu thế kỷ 19), Đấu tranh cho bình quyền (1840-1944), Vấn đề cá nhân là phạm trù chính trị (1945-1979), Chính trị học về sự khác biệt (thập niên 1980), Làn sóng mới xuất hiện (1990-2010), Đấu tranh chống phân biệt giới tính thời hiện đại (2010 trở về sau).

Theo nhóm tác giả sách, chủ nghĩa nữ quyền đã manh nha từ thế kỷ 18 với lập luận "phụ nữ cũng thông minh như nam giới" được khẳng định trong các tác phẩm như Một số suy ngẫm về hôn nhân (Mary Astell, 1700), Bàn về bình đẳng giới (Judith Sargent Murray, 1790). Trong Tuyên ngôn về quyền của phụ nữ và công dân nữ (1791), Olympique de Gouges cho rằng phụ nữ nên được trao quyền công dân như nam giới.

Trích sách Nữ quyền - Khái lược những tư tưởng lớn. Ảnh: Đông A.

Một năm sau đó, Mary Wollstonecraft nêu ý kiến rằng phụ nữ nên được hưởng quyền giáo dục trong Một minh chứng về quyền của phụ nữ. Việc bộ luật Dân sự Thụy Điển trao một số quyền nhất định cho phụ nữ, phụ nữ giáo dục những phụ nữ khác ở bắc Nigeria ngày nay hay các thảo luận, hội nhóm dành cho phụ nữ cũng là những sự kiện đáng chú ý của giai đoạn này.

Những bước đệm đó đã tạo tiền đề cho làn sóng nữ quyền đầu tiên, kéo dài từ giữa thế kỷ 19 đến những thập niên đầu thế kỷ 20. Khép lại thời kỳ này, hầu hết nước phương Tây đã trao quyền bầu cử cho phụ nữ.

Làn sóng nữ quyền thứ hai nở rộ từ thập niên 1960 và phát triển trong hơn hai mươi năm tiếp theo, tập trung vào việc giảm bất bình đẳng trong các khía cạnh cuộc sống hàng ngày từ công sở đến gia đình: từ chuyện viên uống tránh thai được bán tại thị trường Mỹ đến quyền tự chủ trong việc sinh nở và phá thai; chương trình nghệ thuật nữ quyền; chống lại vấn nạn bạo lực gia đình. Lý thuyết "cái nhìn nam giới" (male gaze) của Laura Mulvey cũng ra đời trong giai đoạn này.

Làn sóng thứ ba nổi lên trong những năm 1990, lần này gồm các thành phần đa dạng và thường xung đột với nhau. Những tranh cãi chủ yếu xoay quanh thái độ đối với "văn hóa gợi dục" (hành vi phô bày giới tính) như một biểu hiện của tự do tính dục, tiếp nhận phụ nữ chuyển giới và sự khả thi của các mục tiêu nữ quyền trong xã hội tư bản.

Sách cũng điểm qua những sự kiện nổi bật của làn sóng nữ quyền thứ tư, được cho là bắt đầu từ thập niên 2010: tuần hành Slutwalk, dự án Everyday Sexism, #BringBackOurGirls và đặc biệt là #MeToo. Dấn thân (2013) - cuốn sách của cựu Giám đốc hoạt động Facebook Sheryl Sandberg được nhắc đến là một trong những tác phẩm tiêu biểu về nữ quyền của giai đoạn này với lời kêu gọi phụ nữ nắm quyền kiểm soát sự nghiệp của mình.

Chủ nghĩa nữ quyền hiện vẫn là trung tâm trong các cuộc thảo luận về kinh tế, chính trị, xã hội và không ngừng phát triển đa dạng trong bối cảnh thế giới ngày nay.

Xuyên suốt cuốn sách, đội ngũ tác giả giới thiệu các nhà tư tưởng quan trọng như Mary Wollstonecraft, John Stuart Mill, Sojourner Truth, Simone de Beauvoir, bell hooks, Judith Butler, Chimamanda Ngozi Adichie... cùng hàng loạt tác phẩm đáng lưu ý để độc giả có thể tìm đọc thêm.

Nữ quyền - Khái lược những tư tưởng lớn cô đọng những ý tưởng phức tạp thành những phần nội dung dễ hiểu, khiến cuốn sách dễ tiếp cận ngay cả với những ai chưa quen thuộc với lý thuyết nữ quyền học thuật.