Thời gian gần đây, ở các tỉnh Tây Nguyên rộ lên phong trào trồng cây mắc ca tự phát. Do nhu cầu quá tải của người dân cần trồng thử nghiệm và mở rộng diện tích loại cây mới du nhập này, nên hiện tại, thị trường cây giống mắc ca ở Tây Nguyên đang hết sức lộn xộn và rất khó kiểm soát.
Tại thành phố Buôn Ma Thuột, dọc theo con đường hai chiều từ ngã 3 Hòa Bình, điểm giao nhau của 2 tuyến Quốc lộ 26 và 27 đi Nha Trang và Đà Lạt đến sân bay, có ít nhất vài chục đại lý bán cây giống treo biển khá lộn xộn. Tên đại lý thì khác nhau, nhưng có một điều rất giống nhau là đại lý nào cũng đề chữ to tướng: “Cây giống Ea Kmat”.
 |
| Bán giống cây mắc ca ở Ea Kmat. |
Với "vô thiên lủng" nguồn cung, các đại lý ở đây bán hàng chục loại giống cây công nghiệp và cây lấy gỗ khắp nơi trong cả nước. Từ tiêu giống Vĩnh Linh, Phú Quốc, cà phê Robusta, đến sầu riêng cơm vàng hạt lép Thái Lan… hay cây dó bầu, cây sưa đỏ đều có. Riêng giống cây mắc ca, các chủ đại lý giới thiệu tới gần chục loại, nhưng muốn mua bắt buộc phải đặt cọc và có hợp đồng.
Theo một cán bộ ngành nông nghiệp tỉnh Đắk Lắk, sở dĩ ai cũng trưng biển cây giống Ea Kmat là vì họ muốn lợi dụng uy tín của Viện khoa học kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên (thường gọi là Viện Ea Kmat) để bán giống cây trồng. Viện Ea Kmat là nơi mà từ nhiều năm nay đã gắn bó với người nông dân Tây Nguyên, với việc tạo ra hàng chục loại giống cao su, cà phê, tiêu, điều... và nhiều loại cây ăn trái có năng suất và chất lượng tốt.
Theo tiến sĩ Trần Vinh, Phó Viện trưởng Viện khoa học kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên, sau gần 13 năm nghiên cứu trồng thử nghiệm trồng mắc ca tại Buôn Ma Thuột, với tập đoàn giống nhập nội từ Trung Quốc, Thái Lan và Australia, Viện đã thu thập được hơn 20 loại giống cho quả, và bước đầu đã chọn được một số giống có triển vọng phát triển trên địa bàn Tây Nguyên, đó là giống OC, H2 và A38. Trong đó, 2 loại giống H2 và OC, sau 9 năm trồng thử, năng suất trung bình mỗi cây đạt xấp xỉ 8 kg/năm, tương đương so với năng suất trung bình của cây mắc ca trồng tại Australia và cao hơn so với Trung Quốc.
Trọng lượng hạt và tỷ lệ nhân của các giống đạt được khá tốt so với vùng nguyên sản, cũng như các khu vực trồng mắc ca trên thế giới. Điều này bước đầu cho thấy, cây mắc ca có tiềm năng phát triển ở một số vùng sinh thái trên địa bàn Tây Nguyên, ông Vinh cho hay.
Thế nhưng, theo vị tiến sĩ này, hiện cây mắc ca được bán trong vùng có rất nhiều loại giống. Người dân thì cứ nghe lời lãi là chạy theo phong trào, trong khi chưa có một cơ quan, đơn vị chính thức nào được giao là đầu mối cung cấp hoặc quản lý giống hiệu quả.
Tháng 7 năm ngoái, anh Nguyễn Văn Khiếu, chủ vườn ươm Khiếu Tốt ở thị trấn Đắc Hà, tỉnh Kon Tum đến Đắk Lắk mua 10 kg hạt mắc ca về gieo ươm. Từ 1.320 hạt, anh Khiếu ươm được gần 1.000 cây giống để bán, nhưng anh cũng không biết được giống mắc ca này là loại giống nào.
Tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai, cách đây hơn một năm, Công ty TNHH Thương mại và Du lịch Đức Anh Gia Lai (đơn vị sản xuất giống mắc ca ở cả Đắk Lắk và Lâm Đồng) đã đến xã Gào lập vườn ươm cây mắc ca giống. Quy mô vườn ươm này lên đến 300.000 cây.
Ông Lê Đức Tiến, Giám đốc Công ty Đức Anh cho biết, nhu cầu hạt để ươm cây giống hiện nay rất lớn, và công ty sẵn sàng thu mua toàn bộ số hạt mắc ca của nông dân trên địa bàn.
Khi được hỏi, dựa trên cơ sở nào để phát triển vùng nguyên liệu cây mắc ca ở Gia Lai nói riêng và Tây Nguyên nói chung, ông Tiến cho biết, có một Hiệp hội mắc ca của Australia cam kết bao tiêu sản phẩm, và sẽ đầu tư cho công ty một nhà máy chế biến mắc ca để làm bánh kẹo, ép dầu, mỹ phẩm và dược liệu.
 |
| Vườn ươm mắc ca Khiếu Tốt ở Kon Tum. |
Chưa rõ thực hư câu chuyện của Công ty Đức Anh có đúng như lời nói của ông giám đốc hay không, nhưng giữa tháng 5 vừa rồi, công ty này đã bị cơ quan chức năng tỉnh Gia Lai xử phạt 15 triệu đồng và đình chỉ kinh doanh giống mắc ca chiết ghép, vì không có giấy chứng nhận nguồn gốc lô giống.
3 vườn ươm giống mắc ca tư nhân khác là: Vườn giống ông Trần Quốc Tính, ở thành phố Pleiku; vườn ươm Ngô Gia Trang, ở huyện Chư păh và vườn ươm cây giống Thiều Xuân Ánh ở huyện Đắc Đoa cũng bị Thanh tra Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Gia Lai chấn chỉnh, nhắc nhở, đề nghị cam kết bằng văn bản không được kinh doanh cây mắc ca thực sinh, giống mắc ca ngoài danh mục và không có nguồn gốc.
Theo ông Trịnh Quốc Việt, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Gia Lai, chưa thấy giống mắc ca từ Australia về Việt Nam như một vài đơn vị trên địa bàn quảng bá, mà hiện chỉ có hai nơi cung cấp giống đáng tin cậy.
Tại Tuy Đức tỉnh Đắc Nông, mấy năm nay phong trào trồng cây mắc ca được cỗ vũ, phát triển rầm rộ, nên diện tích loại cây này đang tăng lên nhanh chóng. Nắm bắt được nhu cầu trồng mắc ca của người dân ở đây, Công ty Cổ phần mắc ca Nữ Hoàng, ở quận 10, TP HCM đã lên huyện biên giới này xây dựng vườn ươm ở xã Quảng Tân, với số lượng tới 20.000 cây giống. Chưa biết chất lượng giống mắc ca ở đây tốt xấu ra sao, nhưng rất nhiều người dân ở Đắc Nông cứ theo nhau mà vay vốn để mua mắc ca giống về trồng, chứ không hề tìm hiểu xuất xứ giống cây.
Ông Lê Văn Nam, ở thị xã Gia Nghĩa, tỉnh Đắc Nông thừa nhận: “Nghe nói nhiều người trồng mắc ca thu được lợi nhuận và hiệu quả kinh tế rất cao so với cà phê, tiêu, nên gia đình tôi đã mua giống về trồng. Giống cây thì đại lý bán thấy rất nhiều người mua nên cũng mua theo, chứ cũng không biết xuất xứ ở đâu và năng suất hiệu quả ra sao nữa. Giá hiện là nay 70.000-80.000 đồng một cây”.
Tiến sĩ Trần Vinh, Phó Viện trưởng Viện khoa học kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên cho rằng, nếu người dân không được tư vấn đầy đủ, chắc chắn việc ào ạt trồng cây mắc ca sẽ để lại hậu quả khôn lường. Dù rằng, hạt giống có xuất xứ tốt đi chăng nữa, nhưng nếu ươm thực sinh như nhiều trường hợp ở vườn ươm tư nhân, đơn vị chỉ chạy theo lợi nhuận mà không thực hiện việc ghép chồi đầu dòng, thì kết quả cũng là giống kém chất lượng và không được phép bán ra thị trường.
