Trong xã hội hiện đại, mô hình gia đình hạt nhân với một hoặc hai thế hệ ngày càng phổ biến, dần thay thế các gia đình truyền thống nhiều thế hệ. Khi trưởng thành, người trẻ có xu hướng sống độc lập, dù đã lập gia đình hay chưa. Giữa năm 2024, nhà nghiên cứu Trung Quốc Yujie Zhang đã công bố báo cáo khoa học (tạm dịch) “Con đường về nhà: sự gần gũi với cha mẹ, lòng tin và chứng trầm cảm”, khẳng định rằng sự gần gũi với cha mẹ và niềm tin vào gia đình có vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu trầm cảm, bất chấp sự hội nhập giữa các chuẩn mực văn hóa phương Tây và phương Đông.

Ngay từ khi sinh ra, trẻ đã hình thành các hành vi gắn bó để thu hút sự quan tâm của người chăm sóc. Những tương tác tích cực từ cha mẹ giúp củng cố mối quan hệ gắn bó an toàn. Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc định hình phong cách gắn bó của trẻ. Những ai có mối quan hệ gắn bó an toàn với cha mẹ thường phát triển khả năng điều chỉnh cảm xúc tốt hơn, trong khi sự gắn bó không an toàn có thể gây bất an và gia tăng nguy cơ trầm cảm.

John Bowlby (1907 - 1990), nhà phân tâm học Anh, là người đặt nền móng cho Thuyết gắn bó. Ông cho rằng sức khỏe tinh thần và hành vi có thể bị ảnh hưởng mạnh mẽ từ giai đoạn đầu đời. Ông phát hiện rằng sự gắn bó không chỉ dựa trên nhu cầu sinh học như dinh dưỡng, mà còn phụ thuộc vào tình yêu thương và trách nhiệm của cha mẹ.

Đối với người trầm cảm, gia đình vừa là động lực vừa là áp lực. Ảnh: Netflix.

Thí nghiệm của nhà tâm lý học người Mỹ Harry Harlow về quan hệ mẹ con ở loài khỉ cho thấy khỉ con ưu tiên “mẹ vải”, chỉ tìm đến “mẹ sắt” khi cần ăn, rồi nhanh chóng trở lại với “mẹ vải” để tìm sự an ủi. Khi “mẹ vải” bị lấy đi, khỉ con tỏ ra sợ hãi và tuyệt vọng. Thí nghiệm này chứng minh rằng sự gần gũi và cảm giác an toàn quan trọng hơn nhiều so với nhu cầu dinh dưỡng đơn thuần.

Căng thẳng gắn bó trong giai đoạn đầu đời có thể làm tăng nguy cơ trầm cảm, do ảnh hưởng đến các cấu trúc não như hạch hạnh nhân, hồi hải mã, vỏ não trước trán và hệ thống nội tiết thần kinh.

Trong môi trường có sự gắn bó an toàn với cha mẹ, trẻ em được đáp ứng nhu cầu cảm xúc, từ đó phát triển lòng tự trọng và sự lạc quan, góp phần ngăn ngừa trầm cảm. Những người có phong cách gắn bó an toàn thường duy trì được các mối quan hệ tin tưởng không chỉ trong gia đình mà còn với bạn bè, đồng nghiệp, tạo ra mạng lưới hỗ trợ xã hội vững chắc.

Nghiên cứu của Kate Botterill về người Ba Lan nhập cư tại Scotland cũng nhấn mạnh vai trò bền vững của gia đình trong việc hỗ trợ sức khỏe tinh thần cá nhân.

Một số nhà nghiên cứu cho rằng toàn cầu hóa đang tái định hình các mối quan hệ gia đình, làm suy yếu những liên kết truyền thống. Mặc dù vậy, nhu cầu về kết nối gia đình dường như lại gia tăng. Trong nhịp sống hiện đại hối hả, sự ấm áp từ những bữa cơm gia đình hay những cuộc gọi động viên từ cha mẹ mang lại cảm giác an toàn, giúp cá nhân duy trì lòng tin và sự ổn định cảm xúc.

Sự gắn bó với cha mẹ không làm giảm khả năng tự lập, mà ngược lại, giúp phát triển những kỹ năng giao tiếp và xây dựng các mối quan hệ bền vững dựa trên sự tin tưởng.

Việc tích hợp yếu tố gia đình vào chăm sóc sức khỏe tâm thần ngày càng được nhấn mạnh trong thực hành lâm sàng. Các chuyên gia tâm lý có thể khai thác chiều sâu của mối quan hệ giữa bệnh nhân và cha mẹ để xây dựng chiến lược trị liệu phù hợp. Đồng thời, cần thúc đẩy các biện pháp can thiệp dựa trên sự tin tưởng trong gia đình và cộng đồng, nhằm tăng cường khả năng chống chọi với căng thẳng và giảm nguy cơ trầm cảm.

Ở gia đình bạn, trước hết, hãy củng cố niềm tin giữa bạn và con. Nghĩa là con tin rằng bạn luôn muốn điều tốt nhất cho con và bạn tin rằng con đang cố gắng, dù kết quả chưa như mong đợi. Bạn hãy luôn tin rằng con không cố ý lười biếng, hay làm bạn buồn, những điều con làm hay cảm xúc con có là do bệnh, không phải do con muốn thế. Khi bạn tin con có thể tốt lên, ánh mắt và thái độ của bạn sẽ khác, không còn nghi hoặc hay thất vọng, mà là sự động viên chân thành.

Mối quan hệ gia đình gắn bó cũng cần sự cởi mở, chia sẻ từ cả hai phía. Bạn mong con mở lòng, bạn cũng nên mở lòng trước với con. Hãy kể câu chuyện của bạn như một minh chứng rằng ai cũng có lúc chông chênh, và rồi mọi chuyện sẽ ổn.

Hãy tạo một không khí gia đình ấm áp và an toàn. Trầm cảm thường khiến người ta xa cách, nên bạn càng cần chủ động kết nối tình cảm. Sự yêu thương kiên định và ổn định của bạn sẽ dần phá bỏ sự xa cách, thái độ thờ ơ, sự thiếu tin tưởng ở con.

Một yếu tố quan trọng nữa trong mối quan hệ gia đình là vai trò của các thành viên khác: bố, mẹ, anh, chị, em. Mỗi người một chút, con sẽ cảm nhận được mạng lưới yêu thương bao quanh.

Tuy nhiên, bạn cũng đã biết là sự kết nối với bạn bè có tác động tích cực nhiều hơn cho con so với sự kết nối với gia đình. Hãy khuyến khích con có những mối quan hệ bạn bè lành mạnh. Bạn rất quan trọng với con, nhưng chỉ gia đình thôi vẫn là chưa đủ.