Trong Chiến tranh Lạnh, tàu ngầm mang tên lửa hạt nhân chiến lược là vũ khí nguy hiểm của Liên Xô. Suốt một thời gian dài, lực lượng tàu ngầm chiến lược của Hải quân Liên Xô có thể tự do tiếp cận biên giới và sẵn sàng phóng tên lửa vào lãnh thổ Mỹ.
Đó là lý do khiến Mỹ tìm mọi cách chế tạo các phương tiện trinh sát dưới lòng biển, hòng phát hiện và ngăn chặn hoạt động của tàu ngầm Liên Xô. Mối lo lắng của Mỹ chỉ giảm đi phần nào khi công ty Electric Boat thuộc tập đoàn General Dynamics cho ra mắt NR-1. Đây là phương tiện lặn nhỏ nhất thế giới được chế tạo để thám hiểm đáy biển và săn tìm các tàu ngầm chiến lược của Liên Xô.
 |
| Minh họa cơ chế hoạt động dưới nước của tàu ngầm hạt nhân NR-1, Ảnh FAS. |
Chiếc tàu ngầm được hạ thủy vào ngày 25/01/1969 và hoàn thành các thử nghiệm trên biển vào ngày 19/08/1969. Điều lạ lùng là dù được đưa vào hoạt động trong Hải quân Mỹ nhưng chưa bao giờ nó được đặt tên chính thức.
Tàu ngầm NR-1 có chiều dài 45 mét, rộng 4,8 mét, mớn nước tối đa 4,6 mét, lượng giãn nước khi lặn 400 tấn. NR-1 có khả năng lặn xuống tới độ sâu 915 mét, đây cũng là một trong những tàu ngầm có người lái lặn sâu nhất thế giới.
NR-1 có khả năng di chuyển dưới nước với tốc độ 3,5 hải lý/giờ. Do được trang bị động cơ hạt nhân nên phạm vi hoạt động của tàu chỉ giới hạn vào lương thực cho thủy thủ đoàn. Về mặt lý thuyết tàu ngầm NR-1 có khả năng hoạt động liên tục tới 330 ngày.
Tàu ngầm này thường được kéo đi bằng một tàu mẹ đến khu vực cần triển khai hoạt động. Tàu mẹ này cũng hỗ trợ cho quá trình liên lạc cũng như tiếp tế nhu yếu phẩm cho thủy thủ đoàn tàu ngầm.
 |
| Buồng lái của tàu ngầm NR-1 được trang bị các hệ thống điện tử cực kỳ tinh vi, điều đó càng làm tăng thêm tính bí mật của con tàu này. Ảnh Aviationintel. |
NR-1 là một trong những tàu ngầm hạt nhân rất đặc biệt. Tàu có nhiệm vụ thám hiểm đại dương, đo đạc, chụp ảnh đáy biển, tìm kiếm các tàu thuyền mất tích, thu hồi các thiết bị có giá trị cao, triển khai lắp đặt các thiết bị thông tin liên lạc dưới nước...
Thân tàu được thiết kế với 3 khoang lắp đặt bằng kính cùng với các hệ thống đèn chiếu sáng công suất cao cho phép thủy thủ đoàn quan sát dưới đáy đại dương. Hệ thống camera quan sát và máy ảnh có khả năng chụp ảnh với độ phân giải cao dưới nước.
Mũi tàu được trang bị một cánh tay máy cùng một chiếc giỏ đựng hàng hóa cho phép nó thu hồi hoặc lắp đặt các thiết bị dưới đáy biển.
Tàu ngầm NR-1 được trang bị hệ thống điện tử cực kỳ tinh vi, hệ thống định vị thủy âm tiên tiến cho phép thực hiện các hoạt động thông tin liên lạc hay xác định vị trí dưới nước với độ chính xác rất cao.
Đáy tàu ngầm được trang bị các bánh xe cho phép nó chạy ở dưới đáy biển trong các hoạt động nghiên cứu đại dương. Tàu được trang bị một lò phản ứng hạt nhân mini cùng 2 động cơ điện, 2 chân vịt ở đuôi cùng 4 động cơ đẩy ngầm ở phía 4 góc thân tàu cho phép nó đứng im ở trong lòng đại dương.
 |
| Mãi đến gần đây, tàu ngầm NR-1 mới được tiết lộ một cách hạn chế cho công chúng như là một tàu ngầm nghiên cứu khoa học của Hải quân Mỹ. Ảnh MTSMUV |
Sự tồn tại của dự án tàu ngầm NR-1 hoàn toàn bí mật trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Sau những năm 1990, tàu ngầm NR-1 được sử dụng rộng rãi cho các hoạt động nghiên cứu hải dương học của Hải quân Mỹ.
Vào đầu những năm 2000, thông tin về sự tồn tại của tàu ngầm NR-1 mới được tiết lộ. Lúc đó, Hải quân Mỹ giới thiệu NR-1 là tàu ngầm nghiên cứu khoa học đơn thuần.
Hải quân Mỹ đã cho tàu ngầm NR-1 "nghỉ hưu" vào năm 2008. Phần còn lại của tàu ngầm này sau khi tháo dỡ được trưng bày ở Bảo tàng thư viện lực lượng tàu ngầm ở Groton bang Connecticut.
Trong suốt thời gian hoạt động của mình, tàu ngầm NR-1 được cho là đã 2 lần tham vào các hoạt động quân sự nhưng không rõ với vai trò gì. Nhiều nhà phân tích phán đoán, NR-1 được sử dụng để do thám hoạt động của tàu ngầm Liên Xô quanh lãnh thổ Mỹ.
Ngoài ra, tàu ngầm này còn tham gia vào việc thu hồi các thiết bị giá trị cao sau vụ nổ của tàu con thoi Challenger vào năm 1986. Năm 1995 tàu ngầm NR-1 đã tham gia vào quá trình nghiên cứu xác tàu HMHS Britannic bị đắm ở Địa Trung Hải. Đây là một tàu bệnh viện phục vụ trong chiến tranh thế giới thứ nhất trước khi bị đắm.
