Ba năm trước, Lee Mi Jung sống cùng chồng ở Pohang, thành phố biển nhỏ bé và vốn nổi tiếng nhờ thép cũng như chợ cá. Tuy nhiên, cả hai đã quyết định chuyển đến Songdo, đô thị được coi là thành phố thông minh nhất thế giới.
Lee, 35 tuổi, nhìn thấy đủ mọi tiện nghi trước mắt, gồm hệ thống xử lý rác thải hiệu quả, rất nhiều công viên, cũng như một cộng đồng quốc tế đầy sức sống. Tất cả được gói gọn trong một kiệt tác của thiết kế đô thị thế kỷ 21.
"Tôi đã tưởng tượng đây sẽ là một thành phố được thiết kế tốt, là một nơi hiện đại và mới mẻ, hay đơn giản là không giống với các đô thị khác", Lee, từng là một cô giáo tiếng Anh, nói. "Vì vậy tôi đã kỳ vọng quá nhiều".
Đô thị 40 tỷ USD
Trong khi những hình ảnh 3D hay người máy giúp việc không hiện diện ở đây, Lee nói rằng Songdo mang lại những tiện nghi có tính tương lai nhất có thể.
Các đường ống đưa rác thẳng từ nhà của cô tới một khu xử lý rác ngầm. Tại đây, rác được phân loại, tái chế hoặc đốt để tạo năng lượng. Rác thải và các xe chở rác không tồn tại ở Songdo. Mọi thứ, từ ánh sáng đến nhiệt độ trong căn hộ của cô, có thể được điều chỉnh thông qua một bảng điều khiển trung tâm trên điện thoại. Trong mùa đông, cô có thể làm ấm căn hộ trước khi về nhà.
Vậy còn cộng đồng đầy sức sống thì sao? Điều này thì khó tìm thấy hơn.
 |
| Lee Mi Jung đã sống ở Songdo trong 3 năm qua. Cô yêu thích những tiện ích công nghệ cao, nhưng khao khát được gắn bó với cộng đồng nhiều hơn. Ảnh: Jiakai/CityLab |
"Khi tôi tới đây lần đầu tiên vào mùa đông, tôi cảm thấy lạnh lẽo", Lee kể. Cô không nói đến thời tiết hoặc sự hiện đại tới lạnh lẽo của những tòa nhà bê tông đã mọc lên khắp thành phố trong 10 năm qua. Lee cảm thấy thiếu sự ấm áp từ những giao tiếp với hàng xóm. "Một diễn đàn trực tuyến theo dạng quán cà phê online là nơi chúng tôi chia sẻ các vấn đề, nhưng mọi thứ chỉ tập trung ở đó, chúng tôi không gặp nhau", Lee nói.
Khu Kinh doanh Quốc tế Songdo (Songdo IBD), tên chính thức của khu đô thị này, được xây dựng mới hoàn toàn dựa trên việc bồi đắp tại Hoàng Hải. Dự án rộng 607 hecta này cách thủ đô Seoul một giờ xe chạy và chính thức là một phần của thành phố Incheon, nơi có sân bay quốc tế cùng tên và đường biển để trở thành đầu mối giao thông của Hàn Quốc.
Nó là trung tâm của thành phố Songdo, và từ ý tưởng thành lập vào năm 2001, Khu Kinh doanh Quốc tế được hình dung là một đô thị công nghệ cao, trong lành và bền vững. Với người Hàn Quốc, thành phố này có mọi điểm tốt của Seoul và hơn thế nữa, nhưng đồng thời không có ô nhiễm không khí, những vỉa hè đông nghẹt người qua lại hay những con đường xe cộ ngột ngạt như thủ đô.
Và với những tập đoàn nước ngoài tìm kiếm việc tiến vào các thị trường châu Á, Songdo sẽ là một thủ phủ kinh doanh làm đối trọng với Hong Kong và Thượng Hải. Mục tiêu của thành phố này không gì khác hơn là giải quyết các vấn đề được tạo ra bởi đời sống đô thị hiện đại.
Để làm được điều đó, các tòa nhà và đường phố tại Songdo được gắn đầy các cảm biến để giám sát mọi thứ, từ việc sử dụng năng lượng tới lưu lượng giao thông. Tất cả đều để hướng đến sự bền vững.
Khu đô thị Songdo có gần 1,9 triệu m2 không gian được chứng nhận LEED (Leadership in Energy and Environmental Design, tạm dịch: Dẫn đầu về Thiết kế Năng lượng và Môi trường). Theo các nhà phát triển Songdo, đây là mật độ tập trung cao nhất của các dự án đạt chứng chỉ LEED trên thế giới. Thống kê của Songdo cũng chiếm 40% số không gian đạt chứng chỉ LEED tại Hàn Quốc.
Một trung tâm tái chế nước hiện đại và những thảm cỏ xanh khắp nơi. Mảng xanh lớn nhất là công viên ven biển rộng 40 ha với tên gọi Central Park lấy cảm hứng từ công viên cùng tên tại New York, Mỹ.
Vậy điều mà một đô thị có tổng chi phí xây dựng lên tới 40 tỷ USD không có là gì. Câu trả lời đó là Songdo không có đủ người.
 |
| Trong thời gian gấp rút, chính quyền Incheon yêu cầu các nhà quy hoạch xây dựng một số khu chung cư để thu hút cư dân mới, và các tòa nhà vẫn đang bị bỏ trống rất nhiều. Ảnh : Mikensi Romersa/CityLab |
Thành phố thông minh không đủ hấp dẫn
Được dự kiến hoàn thành vào năm 2015, Songdo đến nay vẫn là một dự án đang được triển khai. Các ưu đãi thuế và nhiều ưu tiên khác đã được đưa ra để thu hút một cộng đồng lớn mạnh gồm nhiều doanh nhân và người lao động ngoại quốc. Tuy nhiên, trong 15 năm qua, chỉ một số công ty, tổ chức phi lợi nhuận và trường đại học mở văn phòng tại Songdo. Dân số của thành phố vượt qua mốc 100.000 người, với một nửa đang sống trong IBD. Thống kê này mới chỉ bằng một phần ba so với mục tiêu ban đầu là 300.000 người.
"Tôi đã kỳ vọng thành phố này giống như Singapore hay Hong Kong, những nơi mà nhiều người nước ngoài tìm đến, nhưng điều đó đã không xảy ra", Paik Dae Il nói. Ông Paik, 45 tuổi, đã sống ở Songdo suốt 10 năm qua và làm trong ngành khách sạn. "Các dự án văn phòng lớn thường bị hủy. Thay vào đó, cả thành phố chỉ toàn các căn hộ chung cư mà thôi".
Câu hỏi được đặt ra lúc này là liệu đã quá muộn để khắc phục những vấn đề mà Songdo gặp phải.
Vào một buổi chiều mát mẻ, Alberto Gonzalez, kiến trúc sư đô thị và cư dân Songdo, có một chuyến đi dạo quanh thành phố trên xe của một công ty khởi nghiệp về dịch vụ chia sẻ xe. Lúc này, lưu lượng giao thông lớn dần khi ngày làm việc sắp kết thúc. Các xe buýt khá đông. Một vài người chạy xe máy và khách bộ hành cũng đang tham gia giao thông.
Tôi đã kỳ vọng thành phố này giống như Singapore hay Hong Kong, những nơi mà nhiều người nước ngoài tìm đến, nhưng điều đó đã không xảy ra
Paik Dae Il
Xe của Gonzalez đi qua một vài điểm nổi tiếng trong thành phố như Triple Street, một trung tâm mua sắm lớn ở khu đông nam, và đi qua nhiều trường đại học, công ty công nghệ sinh học. Với một nơi mong muốn trở thành đô thị không có xe cá nhân, những con đường ở Songdo trở nên rộng rãi khác thường, với 10 làn xe.
"Đó là sự hưởng ứng với cái mà chúng tôi gọi là mô hình tân thời trong thiết kế đô thị", Gonzalez nói. "Songdo có nhiều đại lộ lớn, một số thậm chí là quá lớn, và chúng ta cũng có thể thấy những đường đi bộ rộng lớn và các công viên mênh mông".
Theo Gonzalez, điểm tích cực là những đại lộ hoành tráng đủ lớn cho các nhà quy hoạch thành phố đặt vào đó một đường ray đường sắt nhẹ hoặc hệ thống tàu điện. Điều này có thể giúp Songdo tiến gần hơn tới việc hoàn thành mục tiêu đô thị không xe cá nhân.
Về lý thuyết, Songdo phát triển một hệ thống giao thông công cộng ấn tượng, được xây dựng để hướng tới tương lai không xe cá nhân. Tàu điện ngầm ở đây kết nối với hệ thống hiện hữu của Incheon và mạng lưới tàu phức tạp của Seoul. Các tuyến xe buýt kết nối các đầu mối như Triple Street tới những khu vực lân cận và campus của các trường đại học. Một số tuyến buýt còn đón những người đi phà biển từ Songdo tới những khu thời thượng tại Seoul như Hongdae hay Gangnam.
Để khuyến khích việc đi bộ, các nhà phát triển đã đặt những địa điểm như trung tâm mua sắm hay trung tâm hội nghị trong khoảng cách 15 phút đi bộ từ Central Park. Họ đang xây dựng một cơ sở hạ tầng mở rộng dành cho người đi xe đạp. Họ cũng hứa hẹn mỗi khu dân cư sẽ có một bến xe buýt hoặc tàu điện ngầm trong khoảng cách 12 phút di chuyển.
Tuy nhiên, trên thực tế, ôtô cá nhân vẫn khá phổ biến ở Songdo. Với những cư dân như Lindy Wenselaers, xe hơi là một thứ cần thiết. Là một người Bỉ sống ở Songdo hơn một năm qua, Wenselaers, 32 tuổi, đã mua xe chỉ sau 5 tháng, vì cô không thể đi bộ 20 phút tới cửa hàng tạp hóa gần nhất trong thời tiết mùa đông của Songdo.
Wenselaers sống ngoài phạm vi IBD, tại một khu nhà của đại học Ghent. Căn hộ của cô khá cơ bản, và cô đã luôn trầm trồ khi tới căn hộ của một người bạn ở khu khác. Nó có thang máy hiện đại, nên khi Wenselaers gõ mã tại cửa, hệ thống ngay lập tức gửi tín hiệu để đưa buồng thang xuống. "Thật quá tiện", cô thốt lên.
Tuy nhiên, tiện ích công nghệ cao này không giúp cô giao tiếp với người khác. Cô thường than thở về việc thiếu những kết nối con người trong thành phố. Vào các dịp cuối tuần, cô thường dành một giờ đồng hồ để lái xe tới Seoul.
 |
| Nhiều đường phố Songdo vắng vẻ và gần như không có bóng người, các khu chung cư vẫn đang chờ cư dân tới sinh sống. Ảnh: Linda Poon/CityLab |
Nghịch lý Songdo
Songdo có hầu như mọi thứ mà Seoul có, nhưng là kèm theo một đám đông được quản lý tốt hơn. Người dân ra vào các hàng ăn, quán cà phê, những cửa hàng trang điểm, và đó đều là những thứ có thể thấy nhan nhản ở Seoul. Và giống như Seoul, các tòa nhà ở Songdo là thứ mà Gonzalez gọi là những cao ốc được sử dụng hỗn hợp một cách tối đa.
Mỗi tòa nhà có hầu như mọi thứ, từ các quán bar, nhà thờ đến ít nhất 7 hagwon, tên gọi để chỉ các trường tư để dạy thêm nhằm đáp ứng nhu cầu của nền văn hóa thi cử tại Hàn Quốc.
"Những tòa nhà đó như một cỗ máy sống vậy", Gonzalez nói. Và trong khi chúng thu hút một lượng lớn người đi bộ, thực tế cũng chỉ ra rằng nhiều người vẫn thích di chuyển bằng xe riêng. "Đây là một trong những khu vực hấp dẫn nhất của Songdo và nó cũng rất kỳ cục", Gonzalez nói khi chiếc xe đi chung đang đưa anh chậm rãi đi qua các ôtô và xe buýt trường học đỗ dọc lề đường (dường như là sai luật).
Với một thành phố công nghệ cao hướng tới tương lai, các khu vực của Songdo mang lại cảm giác một khu ngoại ô thưa thớt dân cư ở Mỹ những năm 70 thế kỷ trước, đặc biệt là khi càng đi xa khỏi khu IBD. Điều khác biệt của Songdo chỉ là nó được tổ chức tốt hơn.
Các con đường lớn và quy mô mở rộng cũng có nghĩa rằng các hoạt động của con người bị chia tách và họ dần xa nhau hơn. Đôi khi, bạn thấy một ngôi làng, một kiểu làng truyền thống với những kiến trúc cổ vẫn còn nguyên vẹn, để tự nhắc mình rằng bạn vẫn còn đang ở Hàn Quốc.
Nó không giống như một thị trấn ma theo kiểu Chernobyl như một số báo cáo ghi nhận, nhưng sự im lặng kỳ lạ bao trùm khi người ta lái xe qua từng tòa cao ốc bê tông giống hệt nhau. Nhiều cao ốc trong số này bị bỏ không, một phần là kết quả của việc Hàn Quốc hối hả xây dựng Songdo để đón những người lao động nước ngoài.
"Pali pali, họ nói bằng tiếng Hàn Quốc," Gonzalez nói, với ý nhắc đến văn hóa hối thúc của đất nước này. "Nếu mọi thứ vẫn diễn ra theo hướng này, cơ hội lớn sẽ bị bỏ lỡ. Tôi nghĩ rằng rừng bê tông này là đủ rồi".
Tuy nhiên, người ta khó cảm nhận được văn hóa hối thúc đó ở Songdo, một phần vì sự trống trải mà nó mang lại và vì sự im ắng gây tò mò của đô thị này. "Rất nhiều người sống ở đây, nhưng bạn không thể thực sự nhìn thấy họ. Thành phố này sống, nhưng nó vô hình", Wenselaers nói.
Nhiều người làm việc tại Songdo nhưng lại sống ở các khu vực khác tại Incheon, nơi có chi phí chỗ ở thấp hơn. Một vài người thậm chí sống ở Seoul và di chuyển bằng các tuyến buýt tốc hành liên thành phố. Điều đó khiến cho những cư dân của Songdo như Wenselaers và Lee thật sự khó khăn để tìm ra một cộng đồng bền vững hơn.
Rất nhiều người sống ở đây, nhưng bạn không thể thực sự nhìn thấy họ. Thành phố này sống, nhưng nó vô hình
Wenselaers
Wenselaers thực ra đã tìm được một cách để gặp những cư dân Songdo khác, và đó là ở trên mạng xã hội. Họ đăng các thông báo về sự kiện, nhận xét về các quán cà phê và cửa hàng, và cả những đề nghị hỗ trợ người khác. Một group dành cho các phụ nữ nước ngoài cũng được lập ra. Tuy nhiên, Wenselaers vẫn cảm thấy việc thích nghi là không dễ dàng.
Những người Hàn Quốc bản địa thường quan tâm đến nhau hơn, và những cư dân còn lại dường như hầu hết là các gia đình trẻ với nhiều trẻ em. Songdo vốn là trọng tâm trong nỗ lực của Hàn Quốc để tăng tỷ lệ sinh. "Với người trẻ, thành phố này thực ra là một đô thị cô đơn", Wenselaers nói.
Lee đồng cảm với Wenselaers. "Tôi đang phải xoay xở đôi chút vì tôi không có nhiều điểm chung với hàng xóm của mình", cô nói. "Thường thì các nhóm cộng đồng trên mạng xã hội là dành cho các bà mẹ, hoặc cho những người đàn ông trung niên hoặc các gia đình tụ tập để chơi golf hay đi câu".
Lee cũng đang cố xoay xở để tìm một công việc dạy tiếng Anh tại Songdo, vì các trường tại đây thường ưu tiên giáo viên nước ngoài. Nhưng Lee vẫn giữ sự lạc quan và tìm cách thích nghi với Songdo. Seoul quá xô bồ với cô còn quê nhà thì kém phát triển.
Kế hoạch mới nhất dành cho Songdo là dựa trên thành công của nó trong việc thu hút các công ty công nghệ sinh học, và biến nó thành đầu mối sinh học tốt nhất thế giới. Songdo vốn đã có 25 công ty sinh học lớn và 60 phòng thí nghiệm nhỏ. Thành phố thông minh này hy vọng thu hút nhiều công ty y tế toàn cầu hơn nữa.
 |
| Việc xây dựng tiếp tục khi các nhà quy hoạch tìm cách biến thành phố thành trung tâm công nghệ sinh học. Ảnh : Linda Poon/CityLab. |
Một "American Town" vẫn đang được xây dựng với hy vọng thu hút những người Hàn Quốc định cư ở nước ngoài, như Mỹ chẳng hạn, trở về quê hương để an hưởng tuổi già. Nếu mọi thứ diễn ra đúng kế hoạch, 3.000 gia đình có thể trở thành những cư dân mới của Songdo.
Theo Gonzalez, dự án Songdo vẫn chưa hoàn thiện và những nhà quan sát đã quá vội vàng khi coi nó là một thất bại. Songdo cũng phần nào phải gánh sức nặng của việc được coi là thành phố thông minh nhất thế giới.
"Tôi nghĩ những người làm nên Songdo không đáng bị chỉ trích chỉ vì cố gắng tạo nên một mô hình đẳng cấp thế giới dành cho những thành phố thông minh", Gonzalez nói. "Tất nhiên, nhiều điều còn phải cải thiện, việc di chuyển và sử dụng xe cá nhân là vấn đề số một. Nhưng tôi nghĩ sống ở đây khá ổn".
