Thuốc giảm đau là "thần dược" đối với nhiều bệnh nhân. Chúng giúp làm chủ cuộc sống và không bị những cơn đau hành hạ thường xuyên. Nhiều loại thuốc giảm đau không kê đơn được quảng cáo rầm rộ, nhưng không phải lúc nào chúng cũng mang lại tác dụng tốt. Thậm chí, lạm dụng thuốc giảm đau sẽ gây hại cho sức khỏe.
Việc uống thuốc giảm đau thường xuyên, không kiểm soát có thể dẫn đến tổn thương gan, thận và nhiều tác dụng phụ khác.
Nhiều cách để phân nhóm các loại thuốc giảm đau. Một trong những cách phổ biến nhất là phân loại theo tác dụng giảm đau của từng chất.
- Nhóm thứ nhất là thuốc giảm đau yếu: Bao gồm Paracetamol, Metamizol, Diclofenac, Ibuprofen.
- Nhóm thứ 2 là thuốc giảm đau tác dụng trung ương yếu: Codeine, Tramadol hoặc Tilidine.
- Nhóm thứ 3 là các thuốc giảm đau tác dụng trung ương mạnh: Buprenorphine, Morphine, Oxycodone, Hydromorphone hoặc Levomethadone.
Dù là thuốc giảm đau kê đơn hay không kê đơn, những loại thuốc này đều có thể khiến bạn bị phụ thuộc. Thuốc giảm đau là một trong những nhóm có nguy cơ gây phụ thuộc cao nhất, đặc biệt với loại thuộc nhóm Opioid như Morphone, Oxycodone,... có tác dụng tập trung vào toàn bộ não và hệ thần kinh.
Opioid được dùng dưới dạng thuốc viên, thuốc đạn hoặc miếng dán và có thể dẫn đến lệ thuộc về thể chất nếu dùng trong thời gian dài. Ở Mỹ đã xảy ra một cuộc khủng hoảng về Opioid. Năm 2017, khoảng 40.000 công dân Mỹ đã chết vì loại thuốc giảm đau này. Mọi người đều có thể phụ thuộc vào Opioid.
Những thuốc giảm đau không thuộc nhóm Opioid cũng có những mặt trái của chúng. Chúng bao gồm các phản ứng dị ứng, loét dạ dày, vấn đề về thận, gan hoặc tim mạch. Người ta ước tính trên 10% trường hợp bệnh nhân có vấn đề về thận và phải lọc máu do sử dụng thuốc giảm đau không phù hợp.
 |
| Dù là thuốc giảm đau kê đơn hay không kê đơn, những loại thuốc này đều có thể khiến bạn bị phụ thuộc. Ảnh: Life4you. |
Thậm chí, việc sử dụng thuốc giảm đau thường xuyên còn gây ra những cơn đau mạn tính. Ví dụ điển hình là đau đầu do thuốc giảm đau, được cho là nguyên nhân của hơn 5% tổng số cơn đau đầu.
Phụ thuộc và nghiện thuốc giảm đau
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người ta có thể nói đến chứng nghiện (liên quan chất gây nghiện) nếu 3 trong số các hành vi sau đây được quan sát thấy trong một năm gần nhất:
- Có mong muốn hoặc sự ép buộc mạnh mẽ phải sử dụng thuốc.
- Khả năng kiểm soát bị giảm đến mức mất kiểm soát khi nào nên tiêu thụ, khi nào dừng và lượng thuốc được sử dụng.
- Các triệu chứng cai nghiện như bồn chồn, đổ mồ hôi, run hoặc đau có thể được quan sát nếu bệnh nhân không dùng thuốc.
- Ngày càng nhiều thuốc phải được tiêu thụ để đạt được hiệu quả tương tự.
- Bỏ bê các thú vui hoặc sở thích khác để dành thời gian cho việc sử dụng thuốc hoặc thư giãn do tác dụng của thuốc.
- Có những hậu quả tiêu cực nhưng bệnh nhân vẫn tiếp tục sử dụng.
Nếu là vận động viên và bạn đã uống thuốc giảm đau trước một cuộc thi với hy vọng khi có chấn thương xảy ra, cơn đau sẽ không ảnh hưởng tới thành tích thi đấu. Hành động này diễn ra nhiều lần sẽ được xem là lạm dụng thuốc. Tương tự, thường xuyên dùng thuốc giảm đau để giữ sức cho công việc, nghỉ ngơi cuối tuần hoặc bất kỳ hoạt động nào khác đều có hại.
Ngoài ra, thuốc giảm đau còn bị lạm dụng để sử dụng sai chỉ định. Nhiều thuốc thuộc nhóm Opioid có tác dụng phụ là làm giảm hưng phấn. Do đó, không ít bệnh nhân sử dụng chúng để có thể ngủ ngon hơn.
 |
| Việc uống thuốc giảm đau thường xuyên, không kiểm soát có thể dẫn đến tổn thương gan, thận và nhiều tác dụng phụ khác. Ảnh: Voice. |
Thuốc giảm đau thường cũng được uống trong tình trạng bất lực, ngay cả khi chúng hầu như không có tác dụng. Quá trình chuyển đổi từ lạm dụng sang lệ thuộc không phải lúc nào cũng được phân định rõ ràng và thường không được bác sĩ thăm khám nhận biết cách chính xác hoặc đúng thời điểm.
Ngăn chặn việc lạm dụng thuốc giảm đau
Để ngăn chặn việc sử dụng thuốc sai mục đích, bác sĩ và bệnh nhân nên rõ ràng về khả năng thực tế, thời gian, giới hạn và mục tiêu của liệu pháp giảm đau dựa trên thuốc. Các mục tiêu được đề ra cùng nhau và theo dõi liên tục trong quá trình điều trị sẽ giúp thuốc được sử dụng đúng cách và có thể kiểm tra hiệu quả của chúng. Ngoài ra, việc giao tiếp có trách nhiệm và cởi mở từ bệnh nhân và bác sĩ điều trị rất quan trọng.
Khi dùng thuốc giảm đau đúng cách, cần lưu ý những điều sau:
- Uống thuốc theo đúng chỉ định. Trong mọi trường hợp, bạn không nên thay đổi liều lượng hoặc khoảng cách giữa các liều lượng mà không có sự tư vấn trước.
- Việc sử dụng thuốc giảm đau lâu dài chỉ có ý nghĩa và chính đáng nếu nó giảm được ít nhất 1/3 cơn đau. Hãy thảo luận vấn đề này với bác sĩ điều trị cho bạn. Nếu cần thiết, bác sĩ sẽ có các lựa chọn thay thế cho bạn.
- Nhiều loại thuốc giảm đau mạnh thuộc nhóm Opioid được kê đơn ngày nay không hiệu quả hoặc không đủ hiệu quả đối với các cơn đau mạn tính. Do đó, các chuyên gia khuyên bạn nên kiểm tra hiệu quả của Opioid sau một thời gian nhất định bằng cách cố gắng giảm liều lượng sau 3 đến 6 tháng.
Ngoài ra, bệnh nhân nên ăn uống lành mạnh, biết cách đối phó căng thẳng, vận động và tập thể dục đầy đủ, duy trì các mối quan hệ xã hội. Một lối sống lành mạnh sẽ làm giảm nguy cơ phụ thuộc thuốc và nâng cao chất lượng cuộc sống.
TS.DS Tạ Thanh Sơn (từng học tại Đại học Philipps Marburg; tốt nghiệp tiến sĩ tại Viện công nghệ dược sinh học, Đại học Marburg, CHLB Đức).
