Dù đã qua đời, nhà lãnh đạo lâu năm của Angola, cựu Tổng thống Jose Eduardo dos Santos, vẫn là trung tâm của các tranh đấu chính trị.
Ông dos Santos qua đời hôm 8/7 tại Barcelona, chỉ vài tuần trước khi Angola có cuộc bầu cử quan trọng. Người vợ góa và đảng cầm quyền Angola muốn đưa thi hài ông về nước làm quốc tang và an táng tại lăng vì sự kiện này có thể kêu gọi sự ủng hộ dành cho chính đảng đang chật vật duy trì quyền lực.
 |
| Ông Jose Eduardo dos Santos giữ vị trí tổng thống Angola trong 38 năm. Ảnh: AFP. |
Nhưng Welwitschia dos Santos, con gái nhà cố lãnh đạo, muốn tổ chức tang lễ riêng và chôn cất cha ở ngôi mộ kín đáo tại Tây Ban Nha để các con tiện thăm viếng. Bà Welwitschia và những người anh chị em này đều đang bị cáo buộc tham nhũng ở Angola và họ có thể bị bắt nếu về nước.
Hai bên đã đưa nhau ra tòa án Tây Ban Nha. Kết quả vụ kiện rất có thể sẽ làm xoay chuyển cuộc bầu cử sắp tới trong tháng 8 tại Angola, đất nước giàu có về dầu mỏ và khoáng sản ở bờ tây của miền Nam châu Phi.
Cuộc đối đầu cách xa 6.000 km
“Người ta chỉ đang cố dùng thi hài và những vấn đề liên quan để đạt được mục tiêu cá nhân”, ông Augusto Santana, chuyên gia phân tích chính trị ở Angola, nói. Tổng thống đương nhiệm muốn dùng cái chết vào “mục đích bầu cử”, trong khi các người con muốn đàm phán về việc “hủy cáo trạng tham nhũng".
Ông dos Santos, một trong những nhà lãnh đạo tại vị lâu năm nhất tại châu Phi, là nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn đối với Angola trong gần 4 thập kỷ.
Là gương mặt của đảng Phong trào Nhân dân vì Tự do của Angola (MPLA), ông đã lần lượt giành chiến thắng trong cuộc chiến chống thực dân Bồ Đào Nha giành độc lập và sau đó là cuộc nội chiến kéo dài hàng chục năm.
Với những người ủng hộ, ông dos Santos là người đã dẫn dắt Angola thoát khỏi cảnh rối ren để trở thành một trong những nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới.
 |
| Gương mặt của ông dos Santos xuất hiện trên một tấm biển ở Luanda vào năm 2017. Ảnh: New York Times. |
Nhưng đối với người phản đối, ông lại là nhà cầm quyền sắt đá, nắm trong tay nền kinh tế tham nhũng tràn lan mà ở đó, đa số người dân Angola có thu nhập chưa đến 2 USD/ngày.
Những năm qua, ông dos Santos ngày một xa rời đảng MPLA mà ông từng nhiều năm lãnh đạo. Người kế nhiệm do chính tay ông lựa chọn, Tổng thống Joao Lourenco, đã đổ lỗi cho chính quyền trước gây ra khó khăn kinh tế cho Angola. Chính quyền của ông Lourenco cũng mở cuộc điều tra vào các con ông dos Santos.
Ông dos Santos và ông Lourenco từng cố hàn gắn vào năm 2021 với việc nhà cựu lãnh đạo thăm lại Angola. Nhưng rồi ông dos Santos phát hiện con trai mình sẽ bị phạt 5 năm tù vì tội biển thủ công quỹ. Ông càng phẫn nộ trước kế hoạch xóa gương mặt ông khỏi đồng tiền của Angola, bà Welwitschia kể.
Ông Lourenco cũng thất vọng trước sự kiện năm 2021. Chiến lược của ông Lourenco nhằm đổ lỗi cho gia tộc dos Santos là nguồn gốc gây ra tham nhũng ở Angola đã phản tác dụng. Nguyên nhân là một số nhân vật cấp cao từ thời trước vẫn còn trong chính quyền đương nhiệm.
Việc ông Lourenco không thể chỉnh đốn nền kinh tế cũng làm cử tri thất vọng, theo Ricardo Soares di Oliveira, giáo sư chính trị quốc tế của châu Phi thuộc Đại học Oxford, nói. Một khảo sát hồi tháng 6 cho thấy tỷ lệ ủng hộ đảng MPLA thấp hơn 19 điểm % so với liên minh đảng đối lập.
 |
| Isabel dos Santos, con gái lớn của ông dos Santos và được mệnh danh là người phụ nữ giàu nhất châu Phi, từ chối về nước theo lệnh triệu tập xét hỏi của công tố viên Angola vào năm 2018. Bà có thể bị bắt nếu về nước dự tang lễ của cha. Ảnh: AP. |
Thành viên gia đình nào sẽ nhận thi thể?
Hôm 24/6, ông dos Santos được đưa vào khoa hồi sức tích cực của Teknon, bệnh viện tư nhân hàng đầu tại Barcelona, vì vấn đề hô hấp và tim mạch. Ba ngày sau, con gái ông, bà Welwitschia, liên hệ cảnh sát Tây Ban Nha và cáo buộc cha mình bị người có trách nhiệm chăm sóc bỏ mặc.
Người chăm sóc cho ông dos Santos là người vợ thứ tư Ana Paula dos Santos cùng người bác sĩ riêng lâu năm, ông Joao Abraao da Conceicao Afonso. Hai người này đã được chính phủ Angola thuê luật sư.
Bà Welwitschia cáo buộc mẹ kế và vị bác sĩ không chăm sóc thỏa đáng cho cha khi hô hấp của ông yếu dần. Bà chỉ ra rằng cha ngã quỵ trong nhà tắm từ ngày 23/6 nhưng họ chờ qua một ngày mới đưa ông vào viện.
Tới ngày 4/7, 4 ngày trước khi cha qua đời, bà Welwitschia chính thức tố cáo mẹ kế và vị bác sĩ riêng có hành vi cố gắng giết người. Bà nói mình có sự ủng hộ của các anh chị em.
Khi ông dos Santos chết, nguyên nhân tử vong chính thức là ngừng tim. Nhưng vì có đơn kiện của bà Welwitschia, tòa án Tây Ban Nha ra lệnh khám nghiệm tử thi.
Kết quả bước đầu loại trừ khả năng đầu độc, theo truyền thông nhà nước Angola. Nhà chức trách Tây Ban Nha đang chờ đợi kết quả cuối cùng để ra quyết định.
 |
| Ông dos Santos và người vợ thứ tư trong một buổi tuần hành năm 2012. Ảnh: AFP. |
“Nếu không có gì, thi thể sẽ được giao lại cho gia đình”, thẩm phán phụ trách vụ kiện Francisco González Maíllo nói. Ông Maíllo sẽ quyết định thành viên gia đình nào sẽ được bàn giao thi thể.
Bà Welwitschia bác bỏ thông tin cho rằng bà cùng anh chị em sẽ cố dùng cơ hội này để đàm phán lệnh ân xá với chính quyền Angola.
Dù sao đi nữa, cuộc chiến pháp lý xoay quanh thi hài của ông dos Santos chẳng phải mối bận tâm lớn lao của những người dân Angola bình thường.
“Bạn biết tôi và chồng kiếm được bao nhiêu không?”, bà Avenina de Vasco, 37 tuổi, một người quét đường, nói. “Tôi không quan tâm ông ấy được chôn ở đây, châu Âu hay ở Mỹ”.
