Nhà của nghệ sĩ rối nước Phan Thanh Liêm nằm sâu trong một con ngõ trên phố Xã Đàn, quận Đống Đa, Hà Nội. Đường ngoắt ngoéo khó tìm, ô tô không đi vừa, xe máy cũng phải gửi ở quán nước đầu ngõ. Nhưng kỳ lạ, sân khấu rối nước thu nhỏ của anh nườm nượp khách, từ sinh viên các trường đại học đến du khách nước ngoài.

Trước thắc mắc: “Tại sao người ta lại tìm đến sân khấu rối nước thu nhỏ của anh mà không phải những nhà hát lớn, nằm ở vị trí đắc địa của thủ đô?”, Phan Thanh Liêm cười bảo: “Thực ra cũng không có gì lạ. Nhà tôi không chứa được nhiều người, nhưng lại ấm cúng, thân tình. Điều mà các nhà hát đang thiếu”.

Nghệ nhân, nghệ sĩ rối nước Phan Thanh Liêm biểu diễn rối nước tại nhà riêng.

Vợ chồng con cái dồn hết vào một phòng, còn lại là dành cho rối

Phan Thanh Liêm sinh ra trong một gia đình có truyền thống 7 đời biểu diễn múa rối. Cha anh là nghệ nhân Phan Văn Ngải - tác giả của thủy đình lưu động đang được hầu hết các nhà hát, các phường rối nước sử dụng hiện nay và là "cha đẻ" của chú Tễu đang được trưng bày tại Bảo tàng Louvre (Pháp).

Nam nghệ sĩ gắn bó với nghiệp gia đình từ nhỏ nhưng chính thức mày mò thiết kế sân khấu rối nước thu nhỏ vào những năm 1990. Đến năm 2000, sân khấu rối nước mini “made in Phan Thanh Liêm” ra đời và đến năm 2001 ra mắt khán giả lần đầu tiên.

Sân khấu “mini” này vẫn giữ nguyên những yếu tố cơ bản của sân khấu rối nước truyền thống. Nhưng gọn nhẹ, cơ động hơn: Toàn bộ thủy đình và bể nước chỉ rộng hơn 1 mét vuông, chứa khoảng 2/3 mét khối nước, con rối cao nhất cũng chỉ 20 phân và chỉ cần một người biểu diễn.

Trong suốt 17 năm qua, Phan Thanh Liêm cùng sân khấu múa rối thu nhỏ của mình đã biểu diễn khắp Việt Nam cũng như nhiều nơi trên thế giới. Ngoài ra, anh còn mở sân khấu rối nước mini ngay tại tầng 4 trong căn nhà của mình. Đó là nơi khán giả không chỉ được xem biểu diễn mà còn được khám phá cách làm và điều khiển con rối.

“Nhà 4 tầng thật nhưng vợ chồng con cái dồn vào một phòng nhỏ nhất và chấp nhận ngủ giường tầng để dành các không gian còn lại cho rối nước. Kể cũng chật chội thật nhưng đã theo nghề này, không có cách làm nào khác. May là vợ con tôi không ca thán, thậm chí rất ủng hộ”, nam nghệ sĩ rối nước chia sẻ.

Nhà 4 tầng của Phan Thanh Liêm được trang trí bằng nhiều con rối khác nhau.

Sinh viên đến xem, trả bao nhiêu cũng được

Phan Thanh Liêm cho biết mỗi ngày anh đón từ 1-2 đoàn khách, có ngày nhiều hơn. Khách của nam nghệ sĩ chủ yếu là người nước ngoài đi theo tour du lịch nhưng cũng có một số đoàn sinh viên từ các trường đại học.

“Giá vé với du khách nước ngoài thì tôi làm việc với công ty du lịch còn đoàn sinh viên thì trả bao nhiêu cũng được. Sinh viên làm gì có tiền, nhiều em từ các địa phương đến, gia đình còn khó khăn. Thế nên, đến xem rối nước đã là mừng. Lúc đó, giá cả không còn quan trọng”, tác giả sân khấu rối nước thu nhỏ nói.

Nếu các nhà hát rối nước có thể chứa được vài trăm khán giả thì sân khấu mini của Phan Thanh Liêm chỉ có chỗ cho khoảng 20 người. Nam nghệ nhân bảo đó cũng là lý do mà nhiều người lựa chọn sân khấu thu nhỏ của anh chứ không phải những nơi hoành tráng khác.

“Sau khi xem biểu diễn, mọi người có thể ngồi lại để trò chuyện, giải đáp thắc mắc. Ai muốn thử làm con rối hay điều khiển con rối trên mặt nước tôi cũng rất sẵn lòng. Tôi không quá câu nệ chuyện giờ giấc nên khán giả ngồi hỏi đáp đến khi nào chán thì thôi”, anh Liêm hào hứng.

Để đáp ứng nhu cầu mới của người xem, ngoài những tiết mục truyền thống như Múa rồng, Vua Lê Lợi trả gươm; nghệ sĩ Phan Thanh Liêm cũng sáng tạo ra một vài tiết mục mới, đáng chú ý nhất là Đua xe.

“2 xe phóng nhanh, vượt ẩu, sau đó bị tai nạn và phải đưa đi cấp cứu. Cảnh cuối là sự xuất hiện của cảnh sát với thông điệp về an toàn giao thông. Khi tôi diễn tiết mục này, nhiều khán giả rất thích vì nó mang thông điệp của thời đại”, nam tác giả chia sẻ.

Nghệ sĩ Phan Thanh Liêm sẽ sang Mỹ tham dự Ngày Gỗ Nghệ thuật Thế giới vào ngày 19/3.

Một mình mang rối nước sang Mỹ

Trong cuộc trò chuyện với phóng viên, nghệ sĩ Phan Thanh Liêm cũng tiết lộ việc lần đầu tiên sân khấu rối nước thu nhỏ của anh sẽ đặt chân lên đất Mỹ, từ ngày 19-27/3 tới đây. Đây là chuyến lưu diễn theo lời mời của World Wood Day Foundation (WWDF - Tổ chức Ngày Gỗ Thế giới) được tổ chức tại Long Beach, California, Mỹ.

Ngày Gỗ Nghệ thuật Thế giới được tổ chức vào tháng 3 hàng năm nhằm quảng bá và ghi nhận vai trò quan trọng của gỗ.

Với chủ đề Rễ, chương trình diễn ra với nhiều sự kiện lớn, gồm các hội nghị chuyên đề, sáng tác trên chất liệu gỗ, hội thảo về nghệ thuật gỗ dân tộc, trình diễn nghệ thuật nhạc cụ gỗ, các sự kiện dành cho trẻ nhỏ, trồng cây và tour xem triển lãm.

Tham gia sự kiện có nhiều nghệ sĩ thuộc các lĩnh vực như âm nhạc, thiết kế, kiến trúc, hội họa, điêu khắc. Các đại biểu khách mời từ khắp nơi trên thế giới sẽ tham gia để quảng bá giá trị văn hóa cũng như đóng góp tài năng của họ cho sự kiện này.

“Tôi cảm thấy vui, tự hào và bất ngờ khi được mời tham dự sự kiện Ngày Gỗ Nghệ thuật Thế giới 2017. Đây là cơ hội để quảng bá rộng rãi đến nhân dân Mỹ những tiết mục múa rối nước truyền thống của Việt Nam, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước Việt Nam giàu bản sắc văn hóa, hòa bình và phát triển đến bạn bè quốc tế", Phan Thanh Liêm cho biết.

Nam nghệ sĩ cũng tiết lộ anh sẽ biểu diễn những tích trò cổ của rối nước, đồng thời cũng mang những tiết mục thời sự như vệ sinh an toàn thực phẩm, vấn đề biển đảo, môi trường trong chuyến đi lần này.