Nhưng khủng khiếp nhất, hãi hùng nhất là dòng chữ chú thích dưới chiếc câu liêm: “Câu liêm của tên trùm phỉ Tráng Séo Khún ở xã Cốc Pài, huyện Xín Mần. Hắn dùng dao này giết 50 người dân vì không đi theo chúng”.
 |
| Lưỡi hái giết 50 người ở Hà Giang. |
Có cả trăm câu hỏi mà tôi cũng như khách tham quan muốn đặt ra, nhưng câu trả lời chỉ là mấy dòng chữ ngắn ngủi ghi rõ ràng dưới vật trưng bày.
Con dao trưng bày ở một chỗ trang trọng, tố cáo một thứ tội ác quá rùng rợn, quá đau thương, mà đồng bào, chiến sĩ ta đã phải trả bằng máu, mà chỉ có từng ấy thông tin thôi sao?
Không thu thập được thêm thông tin gì về chiếc câu liêm kinh sợ, cắt cổ, moi bụng, rạch thịt 50 đồng bào nằm im lìm trong Bảo tàng Hà Giang, tôi đành phải ngược về miền Tây thủ phủ Hà Giang tìm đến huyện Xín Mần để tìm hiểu.
Thị trấn Cốc Pài ngày cuối tuần họp chợ đông đúc, trai gái dập dìu chợ phiên. Ký ức về những vụ bạo loạn kinh hoàng của phỉ, giết người hàng loạt như thời Trung Cổ man rợ giờ ít người biết đến, trừ những cụ già mắt mờ răng rụng.
Mảnh đất cực tây của tỉnh địa đầu này giờ yên bình quá. Đau thương dường như đã trôi theo dòng sông Chảy về mãi đâu rồi.
Hỏi một số cán bộ cao tuổi, đã về hưu, thì họ cũng hầu như không nắm được thông tin gì về việc phỉ nổi loạn. Đến cái tên trùm phỉ Tráng Khéo Khún, người ta cũng chỉ biết rằng hắn là trùm phỉ, giết người không ghê tay bằng chiếc câu liêm.
Ngày trước, huyện Xín Mần thuộc châu Hoàng Su Phì. Sau ngày lập nước vẫn thuộc huyện Hoàng Su Phì. Đến năm 1965 mới tách làm huyện riêng.
Ngày phỉ nổi loạn, chúng hoạt động ở địa bàn rất rộng, khắp Hoàng Su Phì, mà xã Cốc Pài (giờ là thị trấn Cốc Pài của Xín Mần) chỉ là một địa bản nhỏ của chúng.
Các cán bộ địa bàn, cán bộ tiễu phỉ đều từ nơi khác đến. Tiễu phỉ xong thì rút đi. Cán bộ ở lại nắm địa bàn, thì cũng về hưu, chuyển đi nơi khác cả. Một số người về huyện Hoàng Su Phì ở. Không thu thập được thông tin gì, tôi đành ngược trở ra thị trấn Vinh Quang của huyện Hoàng Su Phì.
 |
| Ông Hoàng Ngọc Trương kể về bọn phỉ. |
Tôi được người dân, rồi cán bộ địa phương giới thiệu đến các vị cao niên, gồm ông Hoàng Ngọc Trương, ông Hoàng Ngọc Lâm, ông Trịnh Xuân Dớn.
Ông Trương từng là chủ tịch UBND thị trấn Vinh Quang, ông Lâm là nguyên Bí thư huyện Hoàng Su Phì, còn ông Dớn là cán bộ văn phòng của thị trấn. Cả 3 ông đều đã từng trải qua thời kỳ… sống chung với phỉ, hoặc nghiên cứu về phỉ sau này.
Tuy không nắm rõ về thân nhân, gốc tích tên trùm phỉ Tráng Séo Khún, cũng như cụ thể hành vi tội ác dã man của hắn với từng đồng bào, chiến sĩ, nhưng những cuộc nổi loạn của phỉ, những cuộc tiễu phỉ, và những chuyện truyền kỳ về chúng, các ông cũng biết được một số thông tin.
Theo ông Trịnh Xuân Dớn, bọn phỉ ở vùng Hoàng Su Phì, Xín Mần nói riêng và Hà Giang nói chung, có những đặc điểm khác biệt. Chúng thực sự là bọn lục lâm thảo khấu, gồm cả bọn trong nước và tàn quân Tưởng Giới Thạch. Bọn chúng lúc ở bên này, lúc ở bên kia biên giới. Chúng thường xuyên tổ chức cướp bóc cả thổ ty lẫn nhân dân.
 |
| Con dao giết 7 người ở Xín Mần hiện trưng bày ở Bảo tàng Hà Giang. |
Khi lực lượng cách mạng của ta hình thành, hoạt động mạnh mẽ, thì thực dân Pháp đã mua chuộc bọn phỉ để chống phá cách mạng. Chúng cấp vũ khí, thành lập “vương quốc” tự trị cho bọn phỉ để chúng nổi loạn. Chúng dùng vũ khí đe dọa nhân dân, cướp bóc của cải, gây chiến giữa dân tộc này với dân tộc khác, khiến họa diệt vong có thể xảy đến với các dân tộc ít người.
Bọn phỉ thực sự đã làm mưa làm gió toàn bộ vùng miền tây Hà Giang rộng lớn. Chúng lập các đồn lũy, dựng lên các “vương quốc” riêng, trong đó, mạnh nhất là “Xứ Nùng tự trị” đặt trung tâm tại châu Hoàng Su Phì.
Bọn phỉ chiếm giữ các vị trí trung tâm, lập cơ sở trong rừng sâu, trên dãy Tây Côn Lĩnh hiểm trở để đối phó với cách mạng.
Thời điểm đó, đồng bào ta mù chữ 98%, lại bị phỉ tuyên truyền sai về cách mạng, nên đi theo chúng rất đông. Vả lại, nếu không theo thì chúng giết. Bọn phỉ lớn mạnh nhanh chóng, mở rộng địa bàn, tấn công ra tận Bắc Quang, nhằm cắt đứt đường liên lạc quốc lộ 2 của ta.
 |
| Xét xử phỉ ở Hà Giang. |
Trước tình hình đó, tháng 10/1948, Bộ Tư lệnh Liên khu 10 quyết định mở chiến dịch tấn công vào Hoàng Su Phì. Trận mở màn chớp nhoáng của ta đã tiêu diệt 40 tên, trong đó có 8 lính Pháp. 25 tên phỉ bị thương, bị ta bắt sống. Ta có 5 chiến sĩ hy sinh, bị thương 10.
Lợi dụng thế thắng như chẻ tre, ta tiếp tục tấn công các đồn, bốt nằm dọc biên giới châu Hoàng Su Phì, giết nhiều phỉ, lấy lại toàn bộ địa bàn.
Ngày đó, ông Hoàng Xuân Lâm mới 20 tuổi, tuy nhiên, ông vẫn nhớ rõ những cuộc chiến vô cùng khốc liệt giữa cách mạng và phỉ. Sau khi chiếm lại địa bàn, các đội võ trang tuyên truyền của ta đã gây dựng cơ sở cách mạng trong lòng dân, tuyên truyền nhân dân chống lại bọn phỉ và thực dân Pháp.
Tuy nhiên, không ngờ, một nỗi đau quá lớn ập đến bất ngờ với đồng bào ở châu Hoàng Su Phì.
Trong ký ức của ông Hoàng Xuân Lâm, ngày 1/12/1948 vẫn lặn sâu vào ký ức ông. Ngay khi bộ đội ta rút đi, bọn Pháp và phỉ đã điên cuồng trả thù bằng cách trút giận lên đầu nhân dân.
Chúng từ phía Lào Cai và ngoài biên giới tràn sang xã Cốc Pài giết hại rất nhiều cán bộ và nhân dân. Chúng truy bắt, gom tất cả những người mà chúng cho là theo cách mạng về trung tâm xã để hành hình.
Đã có 48 đồng bào, gồm nhiều dân tộc, chủ yếu là Mông, La Chí, Dao bị chúng cắt cổ, moi bụng, ăn gan ngay giữa thanh thiên bạch nhật, trong tiếng khóc than, trong ánh mắt căm hờn của đồng bào.
Còn nữa
