Theo điều tra của Hiệp hội Thực phẩm chức năng (TPCN) Việt Nam (VAFF), năm 2000 cả nước mới có 13 cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN, thì đến năm 2005 con số này đã lên tới 143 cơ sở. Đến năm 2009, cả nước đã có 1.114 cơ sở TPCN, và đến tháng 7/2014, con số này là trên 4.500 cơ sở. Nếu năm 2000, mới chỉ có 63 sản phẩm TPCN có mặt tại thị trường Việt Nam thì chỉ từ 2011 - 2013, thị trường đã xuất hiện khoảng 10.000 sản phẩm, trong đó khoảng 40% là hàng nhập khẩu.
Như nấm mọc sau mưa
Những số liệu điều tra nêu trên cho thấy, những năm gần đây, hoạt động sản xuất và kinh doanh TPCN bùng phát tại Việt Nam như... nấm mọc sau mưa. Theo khảo sát của Cục An toàn vệ sinh thực phẩm, số người lớn sử dụng TPCN tại TP.HCM chiếm khoảng 50%. Điều này cho thấy, người tiêu dùng đã trở nên quen dùng TPCN.
 |
| Trụ sở Công ty Nu Skin, nơi liên tục có các lớp giới thiệu sản phẩm TPCN như một loại thần dược. |
Đây cũng là lý do làm cho địa bàn TP.HCM có số cơ sở kinh doanh, sản xuất TPCN mọc lên ào ạt. Hầu như tất cả các quận, huyện của thành phố đều có sự “đóng đô” của các cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN. Thậm chí, trong một phường cũng có đến vài ba cơ sở. Các quận, huyện vùng ven như Tân Bình, Gò Vấp, Bình Thạnh, Phú Nhuận... là nơi tập trung nhiều cơ sở sản xuất kinh doanh TPCN.
Qua khảo sát, chỉ riêng trên địa bàn phường 12 (quận Tân Bình) đã có đến 4 cơ sở, phường 15 có 3 cơ sở. Thậm chí trên cùng một đường phố có đến vài công ty liên quan đến TPCN, như công ty TNHH thương mại dịch vụ Khổng Gia và công ty TNHH Tân Thánh Hữu cùng nằm trên đường Nguyễn Trọng Tuyển (quận Phú Nhuận); công ty TNHH sản xuất thực phẩm công nghệ Bảo Long, công ty TNHH đầu tư thương mại dịch vụ Thiên Phú Lộc, công ty TNHH thương mại Lô Hội cùng nằm trên đường Cộng Hòa (quận Tân Bình)...
Nhận thấy TPCN là mảnh đất màu mỡ, nên hơn 90% số doanh nghiệp vốn chỉ sản xuất dược phẩm đã nhanh chóng tham gia vào hoạt động sản xuất, nhập khẩu, kinh doanh TPCN. Chính điều này đã khiến tình trạng sản xuất, nhập khẩu TPCN trở nên hỗn độn. Nhiều công ty thành lập cả hệ thống bán hàng đa cấp lôi kéo nhiều người tham gia, tạo nên những kênh phân phối bát nháo.
Bùng nổ sản xuất kinh doanh và... vi phạm
Theo PGS-TS Trần Đáng - Chủ tịch Hiệp hội TPCN Việt Nam: Trong vòng 5 năm trở lại đây được coi là khoảng thời gian bùng nổ các sản phẩm TPCN. TPCN được biết đến với nhiều tác dụng và công dụng hỗ trợ điều trị rất nhiều chứng và bệnh tật. Nói TPCN là công cụ dự phòng của thế kỷ 21 và việc thị trường này phát triển vũ bão cũng là điều tất yếu.
Tại Việt Nam, đến cuối năm 2012, gần như cả ngành dược Việt Nam đã lao vào lĩnh vực TPCN, với sự tham gia của 1.781 DN. Trong cuộc cạnh tranh khốc liệt này, hàng loạt vấn đề bất cập trong quản lý đã bộc lộ, khiến thị trường TPCN càng trở nên hỗn loạn.
 |
| Người tiêu dùng lạc vào ma trận thực phẩm chức năng nội, ngoại. |
Kết quả đợt thanh tra về TPCN được thông báo ngày 7/7/2014 cho thấy: Trong số hơn 4.500 cơ sở sản xuất kinh doanh TPCN được kiểm tra đợt này, có gần 2.000 cơ sở vi phạm quy định về an toàn thực phẩm.
Các mặt hàng TPCN được kinh doanh cũng vô cùng đa dạng, từ “thượng vàng đến hạ cám”. Sôi động nhất là TPCN được các công ty bán hàng đa cấp quảng cáo như thần dược để thu hút người tiêu dùng, trong khi phần lớn các sản phẩm này chưa đưa ra được chứng cứ khoa học về thử nghiệm lâm sàng.
Đơn cử như trong phần giới thiệu của công ty TNHH thương mại dịch vụ Khổng Gia trên Trang Vàng Việt Nam khẳng định: “Với tầm nhìn dài hạn và quan điểm phát triển bền vững, Khổng Gia đã tập trung đầu tư vào các lĩnh vực làm đẹp, chăm sóc sức khỏe với 2 thương hiệu chiến lược là thuốc giảm cân Rich Slim và thuốc giảm cân Perfect Slim USA. Bằng những nỗ lực không ngừng sau 4 năm, Khổng Gia đã trở thành thương hiệu số 1 Việt Nam về giảm cân cao cấp”(?).
Quảng cáo quá đà, thổi phồng tác dụng của sản phẩm là căn bệnh phổ biến của rất nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN. Chỉ trong tháng 7/2014, Thanh tra y tế TP.HCM đã xử phạt 5 cơ sở vì quảng cáo sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đặc biệt mà không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận nội dung trước, với tổng số tiền phạt trên 50 triệu đồng. Mặc dù rốt ráo kiểm tra, xử phạt, nhưng những việc làm đó cũng chỉ như “đá ném ao bèo”, bởi những vi phạm này vẫn tiếp diễn tràn lan.
Điển hình cho chuyện kinh doanh TPCN bằng phương thức bán hàng đa cấp có công ty TNHH Nu Skin Enterprises Việt Nam. Tại trụ sở của công ty này, các lớp huấn luyện kỹ năng bán hàng và giới thiệu sản phẩm liên tục được tổ chức, trong đó các báo cáo viên đã giới thiệu sản phẩm công nghệ Age LOC R2 như một loại “thần dược” có thể chữa được bách bệnh, từ đột quỵ, ung thư, u nang buồng trứng, bướu cổ... đến tăng cường khả năng sinh lý, thậm chí “cải lão hoàn đồng”, trong khi thực chất chỉ là TPCN, không hề có tác dụng chữa bệnh.
