NSƯT Vũ Tự Lẫm, nghệ danh Hai Lẫm được biết đến như một liền anh tài năng và nghệ sĩ bậc nhất của dân ca quan họ Bắc Ninh. Trải qua nhiều sóng gió của cuộc đời, Hai Lẫm giờ đây sống với vợ và gia đình con trai út. Ông hài lòng với cuộc sống hiện tại và luôn trân trọng tình cảm mà những người yêu mến dành cho mình. Chi của Đến hẹn lại lên không cảm thấy buồn khi nhận danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú sau các đồng nghiệp cùng thời vì với ông, được ghi nhận đã là niềm hạnh phúc lớn.
Tôi may mắn được ngồi trò chuyện với liền anh Hai Lẫm vài lần, nghe ông kể về cuộc đời, sự nghiệp và cả những đau đáu với nghệ thuật truyền thống của dân tộc. NSƯT Vũ Tự Lẫm để tóc dài, búi cao đằng sau gáy đúng như hình ảnh của những ông đồ ngày xưa. Ông thường bắt đầu cuộc trò chuyện bằng cách hút một điếu thuốc lào giống một “lão nông” chân chất, làn khói trắng từ hơi thuốc nhẹ bay phía trước khuôn mặt phong trần, mộc mạc và dày dặn gió sương.
 |
| NSƯT Vũ Tự Lẫm, nghệ danh Hai Lẫm. Ảnh: Khuê Tú |
Vai điện ảnh đầu tiên và cũng là duy nhất…
Những năm đầu của thập niên 1970, đất nước chưa thống nhất, điện ảnh chưa có điều kiện phát triển, mỗi năm ở miền Bắc chỉ có một vài bộ phim ra mắt. Thời điểm đó, để tham gia diễn xuất trong một phim truyện đã khó, được đạo diễn tin tưởng giao cho vai chính lại càng khó hơn. Thế nhưng, Hai Lẫm, khi ấy 22 tuổi, một nghệ sĩ của đoàn dân ca quan họ Bắc Ninh lại được đạo diễn Trần Vũ “chọn mặt gửi vàng”, giao cho vai nam chính trong Đến hẹn lại lên – một tác phẩm điện ảnh được xếp vào hàng kinh điển của Việt Nam.
Mặc dù chưa từng được đào tạo qua bất cứ một trường lớp điện ảnh nào nhưng diễn xuất của Hai Lẫm trong phim nhận nhiều phản hồi tích cực từ giới chuyên môn và công chúng. Hai Lẫm hoàn thành một vai diễn được cho là nặng về tự sự nội tâm và không dễ thể hiện. Lý giải về thành công của mình trong vai Chi của Đến hẹn lại lên, tân Nghệ sĩ Ưu tú chia sẻ: “Có lẽ tôi nhập vai tốt vì thấy mình trong nhân vật này. Tôi là một liền anh quan họ, Chi cũng là một liền anh quan họ khiến tôi dễ dàng đồng cảm với nhân vật. Phim lại được quay tại quê hương Bắc Ninh nên tôi cảm thấy thân thuộc, không bỡ ngỡ.”
Trong Đến hẹn lại lên, Hai Lẫm đóng cặp với Như Quỳnh – vai Nết, khi ấy là một gương mặt trẻ của làng điện ảnh Việt, mới tốt nghiệp trường sân khấu được vài năm. Bộ phim này có ý nghĩa đặc biệt đối với Như Quỳnh, được coi như một “bệ phóng” để nữ diễn viên thành công với các vai diễn sau này. Nhưng Hai Lẫm thì khác, Chi là vai diễn điện ảnh đầu tiên và cũng là duy nhất trong sự nghiệp nghệ thuật của liền anh quan họ. Sau khi kết thúc quá trình quay phim, Hai Lẫm tiếp tục sinh hoạt tại đoàn dân ca Quan họ Bắc Ninh cho đến khi xin nghỉ hưu mà không tham gia bất cứ một dự án điện ảnh nào khác.
“Tôi và Như Quỳnh không giống nhau. Tôi đến với điện ảnh chỉ như một cơ duyên, còn đam mê lớn nhất của tôi vẫn là dân ca quan họ. Như Quỳnh khác tôi, bà ấy là một diễn viên điện ảnh chuyên nghiệp, được đào tạo bài bản, do vậy, bà ấy gắn bó với nghiệp diễn suốt đời cũng là điều dễ hiểu” – liền anh quan họ trải lòng. NSƯT Vũ Tự Lẫm cho biết thêm, mặc dù ông và Như Quỳnh không còn giữ liên lạc nhưng ông vẫn thường xuyên theo dõi các vai diễn của bà trên màn ảnh nhỏ và vui mừng vì bà luôn miệt mài làm nghề.
“Anh hai” nặng lòng với dân ca quan họ
 |
| Vũ Tự Lẫm (bên phải) nhận danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú, con trai là danh hài Tự Long trở thành Nghệ sĩ Nhân dân. Ảnh: VTC |
NSƯT Vũ Tự Lẫm được xem là một trong những người đặt viên gạch đầu tiên xây dựng đoàn dân ca quan họ Bắc Ninh (nay là Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh). Ông góp công không nhỏ trong quá trình sưu tập và gìn giữ những làn điệu dân ca quan họ cổ. Liền anh Hai Lẫm cùng với các liền anh, liền chị nổi tiếng khác NSND Thúy Cải, NSƯT Quý Tráng, NSƯT Xuân Mùi,… là lứa nghệ sĩ đã tìm đến 49 làng quan họ cổ vào khoảng 1969 - 1970, cùng ăn, cùng ở, cùng lao động với gia đình các nghệ nhân để học các làn điệu dân ca quan họ cổ trước nguy cơ mai một.
Thế nhưng, trong khi các nghệ sĩ cùng thời đã trở thành Nghệ sĩ Ưu tú từ những lần xét tặng danh hiệu trước, thì mới đây, trong lần trao tặng danh hiệu nghệ sĩ lần thứ 8, liền anh Hai Lẫm mới chính thức được vinh danh là Nghệ sĩ Ưu tú. Trả lời câu hỏi về việc ông có buồn khi các nghệ sĩ cùng lứa đã nhận danh hiệu này từ lâu và đến học trò của ông cũng có người đã trở thành Nghệ sĩ Nhân dân, NSƯT Vũ Tự Lẫm bộc bạch: “Tôi không buồn vì điều đó, được vinh danh như thế này đã là hạnh phúc lắm rồi. Với tôi, sự quý mến, trân trọng của khán giả, bạn bè, nghệ sĩ mới thực là điều quan trọng”.
Tân Nghệ sĩ Ưu tú cũng không giấu được niềm tự hào khi con trai ông – danh hài Tự Long được vinh danh là Nghệ sĩ Nhân dân, danh hiệu cao quý nhất dành cho nghệ sĩ trong đợt này. Mặc dù cống hiến ở hai lĩnh vực khác nhau nhưng cả NSƯT Vũ Tự Lẫm và NSND Tự Long đều theo đuổi nghệ thuật truyền thống (Vũ Tự Lẫm - dân ca quan họ Bắc Ninh, Tự Long - chèo). Gia đình của liền anh nổi tiếng nhận được nhiều lời chúc mừng trong những ngày gần đây vì hai cha con cùng được vinh danh trong một đợt, tự hào hơn khi Tự Long trở thành một trong những Nghệ sĩ Nhân dân trẻ nhất hiện nay.
 |
| Liền anh nổi tiếng cho biết, thời gian rảnh rỗi ông chơi với cháu nhỏ và dạy hát cho những bạn trẻ yêu quan họ. Ảnh: Khuê Tú |
NSƯT Vũ Tự Lẫm cho biết, mặc dù nghỉ hưu nhưng ông vẫn tiếp tục cống hiến cho nghệ thuật truyền thống. "Tôi vẫn đi hát chầu văn và đang tìm hiểu về xẩm. Tôi thấy xẩm là loại hình nghệ thuật rất hay cần phải gìn giữ. Thời gian còn lại, tôi ở nhà chơi với cháu hoặc dạy hát cho những bạn trẻ say mê quan họ."
Ở tuổi ngoài lục tuần nhưng liền anh Hai Lẫm vẫn giữ trọn cốt cách của người quan họ, đã say thứ gì thì quyết theo đến tận cùng và nhất quyết không đánh đổi những giá trị truyền thống của dân tộc để hưởng những cái lợi trước mắt. Ông tâm sự rằng, nhiều khi cũng cảm thấy buồn vì một số nghệ sĩ trẻ hiện nay hát quan họ vì tiền. “Các cụ gọi là chơi quan họ nên phải say mê câu hát và phải cống hiến hết mình với nó mới đúng là liền anh, liền chị quan họ” – người dành cả cuộc đời gìn giữ và phát triển dân ca trải lòng.
