Theo Guardian, nông dân ở bang Chihuahua của Mexico đang đối đầu với lực lượng vệ binh quốc gia theo cách ngày càng bạo lực, sau khi chính phủ nước này quyết định cấp 289 triệu m3 khối nước cho Mỹ theo một hiệp định được 2 nước ký kết từ năm 1944.
Hiệp ước này quy định Mexico cấp nước cho Mỹ từ các con sông tại châu thổ Rio Grande, và đổi lại Mỹ sẽ cấp nước cho Mexico từ sông Colorado.
 |
| Người dân bang Chihuahua dựng lều đối đầu với lực lượng vệ binh quốc gia sau khi chính phủ quyết đưa nước sang Mỹ. Ảnh: Reuters. |
Căng thẳng vì hạn hán
Bang Chihuahua nằm sát Mỹ và đang trải qua hạn hán nghiêm trọng. Trong khi đó, Mỹ yêu cầu phía Mexico cấp 100 tỷ gallon nước (378 triệu m3) trước ngày 24/10 để đạt hạn mức 5 năm theo thỏa thuận.
Nông dân địa phương cho rằng bất kỳ khoản thiếu hụt nào đối với hạn ngạch này có thể được hoàn trả trong tương lai, và lượng nước được giữ trong các hồ chứa của Mexico - sắp được đưa sang Mỹ theo quyết định của chính phủ - chưa bao giờ là một phần của thỏa thuận.
"Khi chính phủ đến và lấy đi tài sản của chúng tôi, chúng tôi không có lựa chọn nào khác ngoài việc bảo vệ nó. Hiệp ước quốc tế về nước rõ ràng đã xác lập các giải pháp thay thế để giải quyết vấn đề này", ông Raymundo Soto, phát ngôn viên của phía nông dân bang Chihuahua, cho biết.
Cuộc đối đầu giữa nông dân và chính phủ đã bùng phát thành bạo lực đầu tháng này. 2.000 người biểu tình tràn vào đập La Boquilla trên sông Conchas với mong muốn kiểm soát con đập. Một đơn vị vệ binh quốc gia được cử đến để ngăn chặn, nổ súng vào những người biểu tình khiến một phụ nữ thiệt mạng.
Mặc dù vậy, khoảng 200 người với gạch đá và gậy gộc đã đẩy lùi lực lượng an ninh, chiếm quyền kiểm soát công trình thủy điện có tuổi đời cả thế kỷ.
"Chúng tôi đã cố gắng đối thoại, nhưng không ai lắng nghe chúng tôi. Có hàng nghìn nông dân đang tuyệt vọng vì nước. Chúng tôi đã không có mưa trong nhiều tháng và sẽ không còn gì cho vụ xuân", ông Guerrero Carillo, một lãnh đạo nông dân địa phương, cho biết.
"Chúng tôi sẵn sàng ở lại đây và bảo vệ quyền lợi của mình đối với nguồn nước này", ông Carillo nói thêm.
Ông Lorenzo Meyer, một nhà sử học người Mexico cho biết hiệp ước được đàm phán khi hai nước là đồng minh trong Thế Chiến II, và "rất có lợi cho Mexico".
"Không hoàn thành các nghĩa vụ của chúng ta theo hiệp ước sẽ làm chấm dứt thỏa thuận", ông Meyer nhận định.
Hiệp ước quy định Mỹ gửi nhiều nước hơn cho Mexico so với lượng nước mà Mexico gửi lại, tuy nhiên lượng nước từ Mỹ lại chảy đến những nơi khác chứ không phải bang Chihuahua. Bang này vừa trải qua một mùa hè với lượng mưa thấp kỷ lục, chỉ bằng 30% cùng kỳ mỗi năm, cùng với đó là tình trạng hạn hán đã kéo dài nhiều năm.
 |
| Đập La Boquilla bị người dân kiểm soát để ngăn chặn chính phủ đưa lượng nước trong hồ chứa sang Mỹ. Ảnh: AP. |
Mỗi năm Mexico gửi khoảng 431 triệu m3 nước sang Mỹ thông qua sông Rio Grande và Conchas, và Mỹ gửi 1,851 tỷ m3 nước cho Mexico từ sông Colorado. Hơn một nửa lượng nước mà Mexico gửi sang Mỹ là từ bang Chihuahua.
Tuy nhiên, những số liệu thống kê về dòng chảy lớn là rất phức tạp và khó để xác định. Mexico và Mỹ không đồng thuận về lượng nước mà Mexico vẫn còn nợ, trong khi đó có các tin đồn lan truyền ở Mexico cho rằng phía Mỹ đã phóng đại lượng nước mà nước này gửi xuống phía nam.
Một vấn đề chính trị
Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador, thường được gọi là Amlo theo các chữ cái bắt đầu từng từ trong tên ông, khẳng định nước này sẽ tuân thủ hiệp ước. Ông nhiều lần cáo buộc các nông dân trồng cây hồ đào đã được hậu thuẫn bởi phe đối lập để tổ chức biểu tình.
"Họ đang cố gắng hết sức để đưa chúng ta vào một cuộc xung đột với Mỹ. Tất cả là một kế hoạch để tận dụng tình hình nhằm được lợi trong cuộc bầu cử", ông Amlo nói với các phóng viên, nhắc tới cuộc bầu cử cơ quan lập pháp sẽ diễn ra mùa hè năm sau.
Mexico đã chậm trả nợ nước trong chu kỳ 5 năm hiện tại, nhưng theo các nông dân thì đây không phải là lần đầu tiên. Họ lập luận rằng Mexico có thể hoãn thanh toán lượng nước này trong điều kiện hạn hán, nhưng các quan chức hai nước cho biết không thể tiếp tục lấy lý do đó nữa vì Mexico cũng đã chậm hoàn thành nghĩa vụ ở cuối chu kỳ trước đó (2010-2015).
Theo ông Roberto Velasco Alvarez, Thứ trưởng đặc trách khu vực Bắc Mỹ của Bộ Ngoại giao Mexico, tính đến ngày 24/9, nước này đã hoàn thành khoảng 86% nghĩa vụ của hiệp ước. Mexico hiện có một tháng để trả nốt 289 triệu m3 còn lại, và đảm bảo nước cho 14 thành phố lớn và ngành trồng trọt ở vùng hạ lưu sông Rio Grande.
"Những người sử dụng nước khác, đặc biệt là ở thành thị, cũng lo ngại về tình hình. Bang Chihuahua đang giữ nước bất hợp pháp trong các con đập của mình", ông Alvarez nói.
Tuy nhiên, các nông dân cho biết họ đã phải điều chỉnh để thích nghi với môi trường khô hạn hơn bằng cách giảm trồng trọt. Tình trạng khoan giếng trái phép cũng diễn ra tràn lan.
 |
| Xác một con bò chết vì hạn hán tại một trang trại gần Camargo, bang Chihuahua. Ảnh: Reuters. |
Ông Jesus Valenciano, một thành viên của cơ quan lập pháp bang, cho biết nhiều người dân Chihuahua lo ngại họ sẽ phải chứng kiến cảnh hạn hán nghiêm trọng như hồi giữa thập niên 1990, khiến nhiều nông dân phải rời bỏ quê hương.
"Họ đến Mỹ một cách bất hợp pháp - và không bao giờ quay trở lại. Mọi người không muốn điều đó xảy ra thêm lần nữa. Đó là lý do tại sao lại có xung đột như vậy", ông Valenciano chia sẻ.
