Tranh chấp bản quyền hình ảnh, video trở nên phổ biến khi Internet xuất hiện. Dù vậy, ứng xử tại mỗi quốc gia, sản phẩm lại có những khác biệt.
Vogue Tây Ban Nha dùng ảnh của người dùng
Năm 2012, tạp chí TMW phát hiện trang Vogue Spain sử dụng nhiều hình ảnh của nhiều nhiếp ảnh gia nổi tiếng, viết lời dẫn và thậm chí tự ý chỉnh sửa, thêm bộ lọc.
Ngay sau đó, Vogue Spain đăng lời xin lỗi về “thiếu sót”, và hứa bồi hoàn cho các tác giả, nhưng lời xin lỗi bị cho là quá chung chung và tối nghĩa.
 |
| Một người dùng tố cáo Vogue Spain ăn cắp hình ảnh. Ảnh: TMW. |
Cho rằng Vogue Spain thiếu thiện chí khi không xóa các hình ảnh đánh cắp, một trong số các nạn nhân - nhiếp ảnh gia Fullana - yêu cầu họ xin lỗi công khai tất cả các tác giả.
Sau lời nhắn trên, Vogue Spain đã lên tiếng trên trang Twitter chính thức.
“Vogue Spain bày tỏ sự không hài lòng về việc sử dụng hình ảnh không phù hợp trên Instagram. Chúng tôi muốn gửi lời xin lỗi đến Fullana và cộng đồng photographer về điều đã xảy ra. Đồng thời, Vogue Spain sẽ chịu trách nhiệm hoàn toàn về sự bất tiện này, cũng như cam kết không lặp lại sự việc tương tự.”
Vogue Spain sau đó cũng đồng ý bồi thường giá trị các bức ảnh cho Fullana.
Daily Mail phải bồi thường vì dùng ảnh không phép
Năm 2012, blogger Joshua Dunlop đăng tải một mẹo chụp ảnh trên blog cá nhân. Rất nhiều trang lớn như PetaPixel, Gizmodo, HardOCP… đã dẫn lại bài viết đó, sử dụng hình ảnh, trích dẫn các câu chữ của anh và đặt link bài viết gốc ở cuối bài. Joshua cho rằng đây là điều “hoàn toàn chấp nhận được, dù họ không xin phép sử dụng, nhưng đã ghi nguồn, đồng thời tăng traffic cho trang web của tác giả, do đó không vấn đề gì”.
Thế nhưng, Daily Mail của Anh đã sao chép bài viết, tự ý chỉnh sửa hình ảnh cũng như không hề dẫn link hay ghi tên tác giả, và điều này khiến doanh thu từ blog của anh này giảm sút nghiêm trọng.
Ngay sau đó, Joshua cố gắng liên lạc với tác giả và trang Daily Mail thông qua Twitter cũng như email, nhưng không có phản hồi. Anh tiếp tục đăng một dòng yêu cầu gặp mặt lên Twitter cá nhân. 24 giờ sau đó, Daily Mail âm thầm đính link bài viết gốc lên trang.
 |
| Bài viết và bức ảnh gây nên tranh chấp giữa Joshua và tờ Daily Mail. Ảnh: PixePeta. |
Không thỏa mãn với cách giải quyết trên, Joshua trực tiếp gọi điện thoại đến tòa soạn Daily Mail để đòi công bằng. Người đại diện của tờ báo đưa ra đề nghị trả đủ phí theo mức nhuận bút chuẩn, và nếu Joshua yêu cầu được đề tên, họ sẽ liên hệ tác giả bài viết.
Joshua sau đó đồng ý với mức nhuận bút tiêu chuẩn, dù anh cho rằng “lẽ ra anh đáng nhận được nhiều hơn, cũng như tiền bồi thường vì sử dụng hình ảnh không phép”. Joshua không tiếp tục vụ kiện, vì anh “đang rất bận” cũng như cho rằng vụ việc đã được giải quyết thỏa đáng.
Trên bài viết của mình tại PetaPixel, Joshua cho rằng mọi vấn đề bản quyền cần được thực hiện nghiêm túc, không được để các trang báo lớn trộm bản quyền và trốn thoát. Đổi lại, người đi đòi quyền lợi cũng cần ứng xử chuyên nghiệp, làm rõ vấn đề một cách bình tĩnh, chậm rãi.
Tranh cãi bản quyền trên Instagram
Việc bảo vệ bản quyền sản phẩm trên mạng xã hội đang khá khó khăn và phức tạp. Ngay cả điều khoản sử dụng cũng như khả năng can thiệp của các nhà quản lý cũng còn khá hạn chế, các vụ việc thường phụ thuộc nhiều vào thiện chí của đôi bên.
Tháng 5/2015, nghệ sĩ Richard Prince mở triển lãm New Portraits với nhiều hình ảnh từ Instagram, chỉnh sửa và trưng bày. Có bức ảnh đã được bán với giá lên tới 100.000 USD tại Hội chợ Frieze Art.
 |
| Việc đóng góp đến mức nào để không bị coi là ăn cắp hình ảnh vẫn còn nhiều tranh cãi. Ảnh: Fortune. |
Vào năm 2011, Prince từng bị kiện vì dùng hình ảnh từ cuốn sách Yes Rasta mà không xin phép tác giả Patrick Cariou, một trong số đó có giá lên đến 2,5 triệu USD, theo New York Times. Tòa án Manhattan tuyên bố Prince đã phá luật “fair use” khi dùng hình ảnh của Cariou, rằng anh này không hề thay đổi hay “tăng giá trị” cho sản phẩm gốc. Prince sau đó kháng án thành công vào năm 2013. Trong một email đến Art in America, giáo sư Luật về Nghệ thuật Amy Adler cho rằng “tòa án quyết định rằng một tác phẩm không cần phải chú giải cho sản phẩm gốc để quyết định đó là “fair use”.
Thực tế, khái niệm sử dụng hợp pháp (fair use) rất phức tạp, bao hàm nhiều đánh giá chủ quan, khó đo đạc. Mỗi trường hợp kiện tụng bản quyền đều đặc thù, ít có khả năng tham khảo từ các trường hợp tiền lệ. Prince cho rằng, bằng cách tách rời bức ảnh khỏi bối cảnh của họ, anh ta có thể tạo ra các tác phẩm mới mẻ, nhiều giá trị hơn. Khi người dùng bỏ hàng đống tiền ra để mua, họ chắc chắn đang trả cho danh tiếng của Prince, chứ không phải cho một bức ảnh Instagram phóng lớn.
Phản ứng của các chủ bức ảnh cũng khá khác nhau, một người dùng tên Sciortino nói với Business Insider: “Tôi không hiểu có gì phải giận dữ, thật vinh dự vì được đóng góp vào sản phẩm của nghệ sĩ nổi tiếng”. Ngược lại, nhà sáng lập Suicide Girls là Missy Suicide nói với The Creator’s Project rằng việc này “là một vi phạm bởi những kẻ không hiểu luật”.
Instagram không bình luận gì về vụ việc.
Nhiếp ảnh gia tranh chấp bản quyền với khỉ
Năm 2014, một vụ tranh chấp hi hữu đã diễn ra. Nhiếp ảnh gia David Slater vào năm 2011 đã bị một chú khỉ trộm camera. Chú khỉ này sau đó vô tình dùng chính chiếc máy đó chụp hàng trăm tấm ảnh tự sướng, một trong số đó được lan truyền trên khắp các báo lớn toàn thế giới.
 |
| Những bức ảnh làm dấy lên vụ kiện tụng kỳ lạ. Ảnh: Wikimedia. |
Sau đó, Wikimedia - trang đa phương tiện của Wikipedia đã thêm bức ảnh này vào hệ thống hình ảnh miễn phí trực tuyến, cho phép bất kỳ người xem nào được dùng ảnh này và miễn trừ mọi cáo buộc bản quyền.
Slater cho rằng quyết định này gây ảnh hưởng lớn đến doanh thu của anh, và than phiền đến Wikimedia, nhưng ban biên tập của Wikimedia cho rằng chú khỉ đã chụp ảnh mới thực sự giữ bản quyền sản phẩm.
Slater sau đó đứng trước quyết định kiện tụng có thể khiến anh tiêu tốn đến 10.000 bảng Anh.
“Wiki cho rằng con khỉ chụp bức ảnh này, nên nó sẽ sở hữu bản quyền, không phải tôi, nhưng việc quyết định là của tòa án”. - Slater nói với The Telegraph.
Bức ảnh sau đó bị gỡ xuống, nhưng nhiều người dùng tiếp tục đăng nó lên. “Vài biên tập viên nghĩ rằng bức ảnh nên được đăng lên lại. Tôi bảo họ đây không phải tài sản công cộng, mặc dù đúng là con khỉ đã chụp ảnh, tôi là người khởi nguồn cho mọi việc, chuyến đi tốn của tôi khoảng 2.000 bảng, chưa kể chi phí dụng cụ khoảng 5.000 bảng, và nhiều chi phí khác”.
Các biên tập viên của Wikimedia cũng không thực sự thống nhất vấn đề này. Một người dùng tên Saffron Blaze nói trong mục bình luận: “Tôi không chắc việc không ai sở hữu bản quyền là hợp lý. Hành xử theo cách này sẽ rất thiếu tôn trọng nhiếp ảnh gia, người đã tạo ra tình huống mà kết quả là bức ảnh”.
Trong một khảo sát nhanh trên The Telegraph, với hơn 50.000 người tham gia bình chọn, 44% cho rằng bức ảnh thuộc về Slater, 40% cho rằng chú khỉ sở hữu bức ảnh và chỉ hơn 16% đồng ý nó là tài sản công cộng.
Cho đến nay, sự việc vẫn chưa ngã ngũ.
