10 năm trước, khi ngân hàng Lehman Brothers tuyên bố phá sản và kinh tế toàn cầu sa vào cơn suy thoái, ý tưởng về một đồng tiền thay thế âm thầm được xây dựng trên Internet. Vào ngày 31/10/2008, tiền thuật toán Bitcoin ra đời. Trong 10 năm qua, tiền thuật toán này đã đi từ một sở thích giữa các lập trình viên trở thành cái tên có ảnh hưởng lớn trên phố Wall.
Tiền thuật toán đầu tiên và nổi tiếng nhất này đã tạo ra cơn địa chấn vào năm ngoái khi tăng giá kỷ lục và thu hút sự chú ý lớn của các tổ chức tài chính quyền lực bậc nhất thế giới.
Đi tìm cha đẻ đồng Bitcoin - Satoshi Nakomoto
 |
| Ảnh: Investie. |
Có lẽ một trong những điều gây hoang mang nhất về đồng Bitcoin là nguồn gốc của nó. Bitcoin được phát minh bởi một nhân vật tên là Satoshi Nakomoto.
Những câu chuyện xoay quanh nguồn gốc của Bitcoin và những bằng chứng được đưa ra dường như vô tận. Tuy nhiên, cách dùng từ trên các diễn đàn khiến nhiều người đoán rằng Satoshi là người Anh. Trong khi đó, dấu tích về thời gian trong các email lại khiến nhiều người cho rằng cha đẻ đồng Bitcoin là người Mỹ, Ireland hoặc Phần Lan. CEO Elon Musk của hãng xe điện Tesla là một trong những người được đồn chính là Satoshi, nhưng ông phủ nhận. Nhiều người khác tự nhận là Satoshi nhưng đều không có bằng chứng xác thực. Một số người cho rằng Bitcoin được viết bởi một nhóm người vì những dòng code này vô cùng ấn tượng.
Khi đồng Bitcoin bắt đầu gây chú ý, Satoshi đã gửi email cho một người cùng phát triển tiền ảo này nói rằng “đã chuyển sang làm việc khác”. Tới năm 2011, Satoshi bắt đầu vắng bóng khỏi các diễn đàn công khai và hướng mọi thứ sang cho Gavin Andresen, một kỹ sư phần mềm sau này trở thành người phát triển chính cho mã nguồn mở của giao thức Bitcoin. Tuy nhiên, Satoshi không ra đi tay trắng. Theo ước tính của nhà nghiên cứu người Mỹ Sergio Demian Lerner, Satoshi nắm giữ khoảng 1 triệu đơn vị Bitcoin trước khi biết mất. Số Bitcoin này trị giá hơn 6,2 tỷ USD.
Bitcoin “lên sóng”
Giao dịch đầu tiên của đồng Bitcoin diễn ra chỉ vài tuần sau khi ra đời và được chuyển từ Satoshi sang cho nhà phát triển phần mềm Hal Finney. Tiền thuật toán này bắt đầu nhận được chú ý trên các diễn đàn trực tuyến và tới năm 2009, 50 đồng Bitcoin đầu tiên - còn được gọi là “Genesis block” chính thức được “đào”. Đây là quá trình tiêu tốn nhiều năng lượng, được thực hiện bởi các máy tính cấu hình lớn.
Để giao dịch đồng Bitcoin, sàn tiền ảo đầu tiên có tên “dwdollar” ra đời. Vài tháng sau đó, giao dịch với đồng Bitcoin ngoài đời được thực hiện, nhưng khi đó không có giá trị thực.
Tuy nhiên, vào tháng 5/2010, một lập trình viên tại Jacksonville, Florida (Mỹ) đã trả 10.000 Bitcoin để mua một chiếc pizza - khi đó tương đương 25 USD, theo CoinDesk. Tính theo giá vào tháng 10/2018, lập trình viên này đã trả 63 triệu USD cho chiếc pizza đó.
Vào cuối năm 2010, Bitcoin có giao dịch đầu tiên qua điện thoại di động và có tổng giá trị 1 triệu USD.
Mt Gox và Silk Road
 |
| Ảnh: CNN. |
Sàn giao dịch Bitcoin Mt Gox có trụ sở tại Tokyo (Nhật) ra đời vào năm 2010 và 3 năm sau đó xử lý gần 70% tổng các giao dịch tiền ảo trên toàn thế giới. Sàn này được thành lập bởi Jed McCaleb, người sau này cũng đồng sáng lập các dự án tiền thuật toán Ripple và Stellar. Tuy nhiên, Jed đã bán sàn tiền ảo này trước khi nó bị sập.
Mt Gox bị tấn công nhiều lần vào năm 2011, khi đồng Bitcoin đạt mốc giá 1 USD. Sau đó, sàn này bị đóng băng khởi hệ thống ngân hàng Mỹ do các vấn đề liên quan tới pháp lý và tới năm 2013 thì dừng hẳn giao dịch, đóng website và đệ đơn xin bảo hộ phá sản.
Silk Road là một sàn giao dịch Bitcoin khác thất bại. Sàn giao dịch đen này dùng Bitcoin cho các giao dịch mua bán súng, thuốc phiện và nhiều loại hàng cấm khác. Bitcoin nhanh chóng trở thành công cụ giao dịch mới của giới tội phạm.
Tiền ảo này rớt giá mạnh sau khi các nhà thực thi pháp luật Mỹ đóng cửa Silk Road. Vào năm 2015, người sáng lập Silk Road - Ross Ulbricht bị tuyên án tù chung thân. Nhiều người dự báo nhu cầu sử dụng đồng Bitcoin sẽ giảm sau vụ việc này, nhưng thực tế lại cho thấy điều ngược lại đã xảy ra.
Nhiều sàn tiền ảo khác được thành lập quanh thời điểm đó. Sàn giao dịch tiền ảo Coinbase, hiện được định giá 8 tỷ USD, ra đời vào khoảng năm 2012. BitPay, nhà cung cấp dịch vụ thanh toán, ra đời năm 2011 và bắt đầu cho phép thực hiện giao dịch bằng Bitcoin.
Bitcoin đã đi từ thế giới số tới thế giới thực với máy ATM Bitcoin đầu tiên đặt tại một cửa hàng cafe ở Vancouver, Canada vào năm 2013. Tuy nhiên, khác với những lời quảng cáo, việc sử dụng đồng Bitcoin trong thế giới thực chưa thực sự phổ biến. Nguyên nhân chính là biến động giá quá lớn.
Con đường lên mức giá gần 20.000 USD
 |
| Ảnh: Shutterstock. |
Năm 2017, các nhà đầu tư bắt đầu dùng đồng Bitcoin nhiều hơn như một công cụ đầu cơ thay vì một đồng tiền để mua bán. Bitcoin được so sánh với vàng ảo - với nguồn cung giới hạn 21 triệu đơn vị (đến nay đã có 17 triệu đơn vị Bitcoin được “đào”), và được xem như một công cụ đầu tư mới hay “vịnh tránh bão” khi thị trường chứng khoán chao đảo.
Đồng Bitcoin bắt đầu năm 2017 với mức giá dưới 1.000 USD và tăng vọt lên trên 19.000 USD vào giữa tháng 12, theo Coindesk. Cú tăng ngoạn mục này mở ra kỷ nguyên mới cho hàng loạt triệu phú, tỷ phú tiền thuật toán. Tuy nhiên, từ đó đến nay, đồng này đã mất hơn 60% giá trị và giao dịch ở mức gần 6.300 USD vào ngày 31/10.
Hợp đồng tương lai Bitcoin
 |
| Ảnh: Coindesk. |
Giá đồng Bitcoin lập đỉnh xung quanh sự kiện sàn giao dịch Chicago Mercantile Exchange (CME) ra mắt hợp đồng tương lai Bitcoin vào ngày 17/12/2017. Vào ngày này, giá Bitcoin lập kỷ lục 19.783 USD, theo dữ liệu từ CoinDesk. Một tuần trước đó, sàn Chicago Board Options exchange (CBOE) cũng ra mắt sản phẩm tương tự. Intercontinental Exchange - công ty mẹ của sàn giao dịch chứng khoán New York, dự định ra mắt một hình thức hợp đồng tương lai tiền thuật toán khác vào tháng 12 tới thông qua một liên doanh có tên Bakkt, được hỗ trợ bởi Starbucks và Microsoft.
Cơn sốt huy động vốn bằng tiền thuật toán
 |
| Ảnh: Flickr. |
Khi giá trị đồng Bitcoin tăng lên, nhiều tiền thuật toán khác cũng như hình thức gọi vốn được gọi là ICO (huy động vốn bằng việc phát hành tiền thuật toán), ra đời. Phương thức ICO bắt đầu vào năm 2013 nhưng trở nên nổi tiếng vào năm ngoái khi huy động được hàng tỷ USD từ các nhà đầu tư cá nhân. Nhờ ICO, hiện có hơn 2.000 loại tiền thuật toán hoạt động, theo CoinMarketCap.com. Nhiều trong số này đã bị xoá sổ nhưng tổng giá trị vốn hoá của thị trường này vẫn đạt trên 200 tỷ USD, trong đó Bitcoin chiếm hơn 50% với khoảng 113 tỷ USD, theo CoinMarketCap.com.
Chỉ riêng từ đầu năm, tổng số tiền các ICO huy động được là 12 tỷ USD, nhiều hơn tổng số tiền các đợt chào bán cổ phiếu lần đầu (IPO) huy động được trên các sàn giao dịch chứng khoán lớn của Mỹ, theo dữ liệu mới nhất từ Autonomous Next. Nhiều ICO bị cho là gian lận và liên tục là mục tiêu cảnh báo của cơ quan chức năng Mỹ. Uỷ ban Chứng khoán và Sàn giao Mỹ thậm chí còn thành lập trang web ICO lừa đảo riêng để cảnh báo các nhà đầu tư.
Đầu năm nay, nhiều hãng công nghệ như Google, Facebook, và Twitter tuyên bố cấm quảng cáo tiền ảo trên các nền tảng của mình nhằm bảo vệ các nhà đầu tư cá nhân.
Người chỉ trích lừa đảo, kẻ coi là bong bóng
Nhiều nhân vật lớn trên phố Wall tỏ ra không mấy mặn mà với Bitcoin. CEO của J.P Morgan Chase Jamie Dimon thậm chí còn gọi Bitcoin là “trò lừa bịp”. Nhà đầu tư huyền thoại Warren Buffett thì liên tục cảnh báo về đồng Bitcoin. Tỷ phú Ken Griffin của Citadel chỉ ra nhiều điểm tương đồng giữa cơn sốt Bitcoin và bong bóng tài chính nổi tiếng nhất mọi thời đại - sốt giá hoa tulip Hà Lan.
Nouriel Roubini, có biệt danh là “Tiến sĩ Doom”, là một trong những người chỉ trích đồng Bitcoin mạnh mẽ nhất. Trong một buổi điều trần Quốc hội mới đây, ông nói với các thượng nghị sĩ Mỹ rằng Bitcoin là “cha đẻ, mẹ đẻ của mọi loại lừa đảo và bong bóng". Ông cũng chỉ trích công nghệ đứng sau Bitcoin - blockchain - là công nghệ “được phóng đại và kém hữu ích nhất trong lịch sử loài người”.
Sự trỗi dậy mạnh mẽ của tiền thuật toán thu hút thêm nhiều nhà đầu tư mới cũng như sự chú ý của giới lập pháp. Vì không được chính phủ nào công nhận, nên cũng không có nơi nào chịu trách nhiệm kiểm soát Bitcoin. Mỗi quốc gia, thậm chí mỗi bang trong các nước khác nhau có những quy định riêng rẽ về cách ứng xử với loại tài sản mới này. Các nhà lập pháp trên toàn cầu vẫn đang kiểm soát theo hướng “biết rõ danh tính khách hàng” hoặc yêu cầu chống rửa tiền, nhưng cũng không quá quyết liệt đối với đồng tiền có thể trở thành một loại tài sản tiên tiến mới.
